Kobiety na rynku pracy, kobieta w biznesie w Polsce, w porównaniu z innymi państwami UE

Zatrudnienie kobiet
W przeciwieństwie do gospodarek USA i państw członkowskich UE, Polska powróciła do gospodarki rynkowej w 1989 r. W okresie transformacji społeczno-gospodarczej wystąpiły dwa wyraźne okresy spadku zatrudnienia i wzrostu bezrobocia: pierwszy w latach 1990-1993, a następnie w latach 1999-2003, co miało znaczący wpływ na aktywność zawodową kobiet.

Tab. Wskaźnik zatrudnienia kobiet w wieku 15-64 lata (%)
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008
UE – 27 52,0 53,7 54,4 55,5 57,3 59,1
UE -25 51,8 53,6 54,7 55,8 57,6 59,4
UE – 15 50,2 51,6 54,1 55,6 57,0 58,8 60,4
UE -12 47,6 48,8
Belgia 40,8 44,6 44,8 45,4 47,6 51,5 51,4 52,6 54,0 56,2
Bułgaria 46,3 47,5 50,6 54,6 59,5
Czechy 58,7 56,9 57,0 56,0 56,8 57,6
Dania 70,7 70,4 67,1 67,4 70,2 71,6 71,7 71,6 73,4 74,3
Niemcy 54,0 56,0 55,0 55,3 55,8 58,1 58,9 59,2 62,2 65,4
Estonia 60,3 56,9 57,9 60,0 65,3 66,3
Irlandia 35,5 36,8 39,8 43,2 49,0 53,9 55,4 56,5 59,3 60,2
Grecja 37,5 36,2 37,1 38,7 40,5 41,7 42,9 45,2 47,4 48,9
Hiszpania 30,7 31,3 30,2 33,1 35,8 41,3 44,4 48,3 53,2 54,9
Francja 50,9 51,3 51,3 52,2 53,1 55,2 56,7 58,2 58,8 60,7
Włochy 36,4 36,7 35,6 36,0 37,3 39,6 42,0 45,2 46,3 47,2
Cypr 53,5 59,1 58,7 60,3 62,9
Łotwa 55,1 53,8 56,8 58,5 62,4 65,4
Litwa 58,6 57,7 57,2 57,8 61,0 61,8
Luksemburg 41,4 46,2 44,9 43,8 46,2 51,1 51,6 51,9 54,6 55,1
Węgry 47,2 49,7 49,8 50,7 51,1 50,6
Malta 33,1 33,9 32,7 33,4 37,4
Holandia 46,7 50,9 52,7 55,8 60,1 63,5 66,2 65,8 67,7 71,1
Austria 58,4 58,8 59,6 61,3 60,7 63,5 65,8
Polska 46,0* 44,0* 43,8* 51,7 48,9 46,2 46,2 48,2 52,4
Portugalia 53,3 55,7 54,1 54,9 58,2 60,5 61,4 61,7 62,0 62,5
Rumunia 58,2 57,5 51,8 52,1 53,0 52,5
Słowenia 58,6 58,4 58,6 60,5 61,8 64,2
Słowacja 53,5 51,5 51,4 50,9 51,9 54,6
Finlandia 59,4 61,2 64,2 66,2 65,6 67,3 69,0
Szwecja 68,1 67,9 70,9 72,2 70,5 70,7 71,8
Wielka Bryt. 61,7 60,8 61,1 62,5 63,6 64,7 65,2 65,6 65,8 65,8
Szwajcaria 68,8 69,3 71,5 70,3 71,1 73,5
Stany Zjedn. 67,4 67,7 66,6 65,3 66,0
Japonia 57,2 56,7 56,5 57,3 58,8
* Dane za IV kwartał według Badań Aktywności Ekonomicznej Ludności
Źródło: Eurostat http://epp.eurostat.ec.europa.eu
Eurostat Yearbook. The statistical guide to Europe. Data 1989 -1999.

W latach 1989-2008 uległ obniżeniu wskaźnik zatrudnienia tak kobiet jak i mężczyzn, z tym że był on znacznie większy w przypadku mężczyzn. W okresie tym wystąpił więc w Polsce – w odróżnień od państw UE – wyraźny trend spadkowy w zatrudnień kobiet. Obecnie Polska ze wskaźnikiem zatrudnienia kobiet na poziomie 52,4% ma obok Malty i Węgier najniższe wskaźniki zatrudnienia w całej UE i daleko jej do osiągnięcia w 2010 r. docelowego wskaźnika zatrudnienia kobiet – 60%. W 2008 r. w Polsce nie zostały jeszcze osiągnięte wskaźniki zatrudnienia sprzed 20 lat (w 1988 r. wskaźnik zatrudnienia kobiet wynosił 57,0%, a mężczyzn 74,3%). W roku poprzedzającym akcesje do UE wskaźnik zatrudnienia kobiet wyniósł tylko 46,%.
W latach 2004-2008 wskaźnik zatrudnienia kobiet zaczął wyraźnie wzrastać i wzrósł on o 6,4 pkt (w przypadku mężczyzn – 9,1 pkt procentowego). Na tle całej UE były to zmiany bardzo dynamiczne (w tym czasie wskaźnik zatrudnienia kobiet wzrósł na obszarze UE tylko o 3,6 pkt a mężczyzn o 1,6 pkt). W Polsce jednakże inaczej niż w Unii Europejskiej różnica pomiędzy wskaźnikami zatrudnienia mężczyzn i kobiet zwiększyła się: w 2004 r. wynosiła 11 punktów procentowych, a w 2008 r. – 13,9 i w tymże roku była wyższa niż średnia dla UE, które wynosiła 13,1 punktu procentowego.

Bezrobocie wśród kobiet
W latach 1990-2008 udział kobiet wśród zarejestrowanych bezrobotnych wzrastał stopniowo: w styczniu 1990 r,. wynosił 42%, ale w kwietniu tego roku osiągnął poziom ponad 50% i od tego czasu kobiety dominują w rejestrach bezrobotnych, co też jest charakterystyczne dla pozostałych państw członkowskich UE. Stopy bezrobocia kobiet pozostawały – podobnie ja w UE – wyższe od stóp mężczyzn. Różnica w stopach bezrobocia wyraźnie się zwiększyła po 1993 r., a więc w okresie ożywienia gospodarczego i zmniejszenie ogólnego poziomu bezrobocia.

Tab. Wskaźnik bezrobocia kobiet w wieku 15-64 lata (%)
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008
UE – 27 9,8 9,7 9,8 8,9 7,5
UE -25 10,8 9,9 9,6 9,9 9,0 7,6
UE – 15 12,7 12,4 10,7 8,9 8,5 8,9 8,5 7,6
UE – 12 11,1 11,2
Belgia 11,5 9,5 12,9 12,7 11,6 8,5 8,6 9,5 9,3 7,6
Bułgaria 16,2 17,3 11,5 9,3 5,8
Czechy 8,1 10,3 9,0 9,9 8,9 5,6
Dania 9,0 10,0 9,3 8,3 6,0 4,8 5,0 6,0 4,5 3,7
Niemcy 6,2 8,3 10,1 9,8 9,4 7,5 7,9 9,1 9,4 7,2
Estonia 8,3 11,7 9,7 8,9 5,6 5,3
Irlandia 15,2 15,4 14,6 11,8 7,3 5,6 4,2 4,1 4,2 4,8
Grecja 12,0 13,2 13,7 15,2 16,8 17,1 15,7 16,2 13,6 11,4
Hiszpania 24,4 25,3 31,4 29,5 21,1 16,0 15,7 14,3 11,6 13,0
Francja 12,1 12,9 14,5 14,5 12,8 10,8 9,7 10,3 10,1 8,3
Włochy 15,8 13,9 15,6 16,1 15,4 13,6 11,5 10,6 8,8 8,5
Cypr 7,2 4,5 6,0 5,4 4,3
Łotwa 13,6 12,9 11,0 10,2 6,2 6,9
Litwa 11,7 14,1 12,8 11,8 5,4 5,6
Luksemburg 2,4 2,8 4,1 4,3 4,0 2,9 3,5 6,8 6,0 6,0
Węgry 7,8 5,6 5,4 6,1 7,8 8,1
Malta 7,4 9,3 9,0 8,7 6,5
Holandia 10,9 7,8 8,3 8,1 5,0 3,6 3,1 4,8 4,4 3,0
Austria 4,9 5,2 5,4 4,3 4,4 5,4 5,2 4,1
Polska 15,2* 15,7* 13,4* 12,2 18,2 21,0 20,0 14,9 8,0
Portugalia 6,7 4,9 8,0 8,3 6,2 5,0 6,1 7,7 9,1 9,0
Rumunia 6,5 7,9 6,9 6,1 4,7
Słowenia 7,5 7,0 6,8 6,9 7,2 4,8
Słowacja 13,1 18,6 18,7 19,2 14,7 10,9
Finlandia 14,8 14,9 12,0 10,6 9,1 8,9 8,1 6,7
Szwecja 7,8 9,0 8,0 5,3 4,6 6,1 7,2 6,5
Wielka Bryt. 6,7 7,3 7,5 6,5 5,3 4,8 4,5 4,2 4,9 5,1
Stany Zjedn. 4,6 4,1 5,6 5,4 4,6 5,4
Japonia 4,0 4,5 5,1 4,4 3,9 3,8
* Dane za IV kwartał według Badań Aktywności Ekonomicznej Ludności
Źródło: Eurostat http://epp.eurostat.ec.europa.eu
Eurostat Yearbook. The statistical guide to Europe. Data 1989 -1999.

Polska w latach 2000-2006 miała najwyższy wskaźnik bezrobocia kobiet w porównaniu z pozostałymi krajami UE. W latach 2004-2008 wskaźnik ten obniżył się z 20% do 8,0% i w 2008 r. był wyższy tylko o 0,5 punktu procentowego od średniej dla całej UE (wskaźnik bezrobocia mężczyzn wynoszący 6,4% był nawet niższy od średniej dla UE). Różnica pomiędzy stopą bezrobocia mężczyzn i kobiet podobnie jak w UE ulegała zmniejszeniu w latach 1998-2008, ale w 2008 r. była wyższa od średniej dla UE-27 (w Polsce 0,9 punktu procentowego, a w UE – 0,5 punktu procentowego).

Kobiety pracujące w niepełnym wymiarze czasu pracy
Praca w niepełnym wymiarze czasu pracy obejmuje w Polsce znacznie mniej kobiet niż w pozostałych krajach UE. W 2008 r. udział kobiet pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy wynosił 11,7% a średnio w UE – 31,1%.
W latach 2004-2008, odwrotnie niż w UE, wskaźnik ten zmniejszył się. Podobnie jak w UE, więcej kobiet niż mężczyzn pracuje w niepełnym wymiarze czasu pracy, ale różnice między płciami są znacznie mniejsze.

Tab. Kobiety zatrudnione w niepełnym wymiarze czasu pracy (%)
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008
UE – 27 28,7 28,9 28,5 30,0 31,2 31,1
UE -25 29,3 29,5 29,7 31,4 32,6 32,4
UE – 15 31,5 33,0 33,2 33,3 35,1 36,7 36,6
Belgia 25,9 28,1 28,3 31,4 34,5 37,4 37,4 40,5 41,1 40,9
Bułgaria 3,0 3,7 2,5 2,7
Czechy 9,9 9,3 8,3 8,3 8,7 8,4
Dania 38,4 36,7 34,4 34,7 35,5 34,1 30,3 33,8 35,4 36,5
Niemcy 33,8 30,7 33,1 33,9 36,4 37,9 39,5 41,6 45,6 45,4
Estonia 11,4 10,9 10,7 10,6 11,3 10,4
Irlandia 17,6 18,6 21,7 22,0 30,0 30,3 30,6 31,5
Grecja 7,6 8,4 8,0 8,7 10,0 7,8 8,0 8,5 10,2 9,9
Hiszpania 12,1 13,7 15,2 16,5 16,8 16,8 16,8 17,9 23,2 22,7
Francja 23,6 24,5 27,8 30,0 31,6 30,8 29,8 29,9 30,2 29,4
Włochy 9,6 11,5 12,4 12,9 14,3 16,5 16,9 25,0 26,5 27,9
Cypr 13,9 11,3 13,6 12,1 11,4
Łotwa 13,1 12,8 12,0 13,2 8,3 8,1
Litwa 11,1 12,3 10,5 12,0 8,6
Luksemburg 16,5 16,6 19,5 20,5 22,0 25,1 25,3 36,3 36,2 38,3
Węgry 5,5 5,2 5,1 6,3 5,6 6,2
Malta 15,5 18,3 19,3 21,5 25,5
Holandia 59,5 63,8 66,0 68,1 67,6 71,0 73,1 74,7 74,7 75,3
Austria 27,6 30,5 32,2 35,9 38,0 40,2 41,5
Polska 13,2 13,4 13,4 14,0 13,0 11,7
Portugalia 9,4 11,3 12,1 14,5 17,1 16,4 16,4 16,3 15,8 17,2
Rumunia 18,3 18,6 13,0 11,2 9,8 10,8
Słowenia 7,8 7,5 11,0 11,6 11,4
Słowacja 3,8 3,1 2,7 4,2 4,7 4,2
Finlandia 15,2 15,9 17,0 17,5 18,4 19,2 18,2
Szwecja 34,9 34,3 32,3 33,1 36,3 40,2 41,4
Wielka Bryt. 43,2 43,9 44,4 44,9 44,4 44,4 43,8 43,8 42,5 41,8
Szwajcaria 53,5 55,4 55,6 57,0 58,8 58,4 59,0
Źródło: Eurostat http://epp.eurostat.ec.europa.eu
Eurostat Yearbook. The statistical guide to Europe. Data 1989 -1999.

Kobiety zatrudnione na podstawie umowy o pracę na czas określony
W przypadku zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na czas określony (zarówno kobiet jak i mężczyzn) Polska obok Hiszpanii osiąga najwyższe wskaźniki, co obrazuje występujący w Polsce ogólny trend ograniczania zatrudnienia na czas nieokreślony.
Tab. Kobiety zatrudnione na podstawie umowy o pracę na czas określony (%)

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
UE – 27 12,2 12,5 13,0 13,3 13,3 13,4 13,9 14,5 15,0 15,2 14,9
UE – 25 12,5 12,9 13,4 13,8 13,8 13,9 14,4 15,1 15,6 15,8 15,6
UE – 15 13,7 14,2 14,7 14,6 14,4 14,2 14,5 15,1 15,6 15,6 15,4
Belgia 10,4 13,7 12,1 12,1 10,3 11,3 11,6 11,4 10,9 10,8 10,2
Bułgaria 6,5 5,3 5,8 7,5 6,2 6,1 5,5 4,4
Czechy 7,8 8,9 9,4 9,2 9,5 10,7 11,3 9,8 10,1 10,2 9,8
Dania 11,0 11,3 11,7 11,2 10,5 11,3 10,6 11,3 10,0 10,0 9,1
Niemcy 12,5 13,4 13,1 12,7 12,2 12,3 12,2 13,8 14,1 14,5 14,6
Estonia 1,2 1,7 2,4 1,9 2,0
Irlandia 11,3 6,3 6,6 5,6 5,7 5,5 3,9 4,2 3,9 8,6 9,8
Grecja 15,1 15,4 16,3 16,1 13,9 13,5 14,5 14,3 13,0 13,1 13,7
Hiszpania 34,4 34,9 34,6 34,4 35,0 34,6 34,8 35,7 36,7 33,1 31,4
Francja 14,9 14,7 16,4 16,3 16,0 15,2 14,8 15,0 14,8 15,4 15,4
Włochy 10,2 11,8 12,2 11,5 12,1 11,8 14,9 14,7 15,8 15,9 15,6
Cypr 12,9 14,3 14,8 12,7 17,1 18,2 19,5 19,0 19,2 19,9
Łotwa 6,0 4,6 4,6 5,4 9,4 8,3 6,9 6,2 5,4 2,9 2,0
Litwa 4,4 3,7 2,6 4,4 4,8 4,9 3,5 3,6 2,7 2,3 1,9
Luksemburg 3,7 4,4 4,6 5,3 4,7 4,2 5,8 5,8 6,5 7,6 6,6
Węgry 5,8 5,8 6,4 6,8 6,8 6,7 6,0 6,4 6,0 6,8 7,0
Malta 5,3 6,3 5,6 5,1 5,0 6,1 5,8 7,7 5,8
Holandia 16,1 15,4 17,2 17,5 17,0 16,6 16,3 16,9 18,0 19,7 20,0
Austria 7,7 7,8 8,4 9,4 7,4 6,8 8,6 8,8 8,9 9,0 9,1
Polska 4,7 4,5 4,8 11,4 14,6 17,4 21,3 24,7 26,0 27,9 27,7
Portugalia 18,2 20,3 22,2 21,8 23,2 22,3 21,1 20,4 21,7 23,0 24,1
Rumunia 3,1 3,2 2,9 2,8 0,8 1,7 2,4 1,9 1,6 1,5 1,2
Słowenia 12,9 11,7 13,5 13,3 16,7 14,9 19,8 19,3 19,3 20,8 19,7
Słowacja 4,5 3,7 4,3 4,9 4,4 4,5 5,1 4,9 5,2 5,3 4,8
Finlandia 21,9 21,2 20,9 22,0 20,5 21,5 20,9 20,0 20,0 19,4 18,7
Szwecja 15,2 16,6 16,9 18,1 17,9 18,0 17,7 17,7 19,1 19,9 18,7
Wielka Bryt. 8,2 7,5 7,7 7,6 6,8 6,6 6,3 6,3 6,5 6,4 6,0
Szwajcaria 10,6 11,9 12,8 12,6 12,7 12,4 12,5 13,0 13,9 13,1
Źródło: Eurostat http://epp.eurostat.ec.europa.eu
Statistical annex „Employment in Europe 2008” http://ec.europa.eu

Systematyczny wzrost wskaźników następował od 2001 r. i w 2008 r. i dla kobiet osiągnął poziom 27,7%, co oznacza, że niemal dwukrotnie przekraczał średnią dla całej UE. W Polsce – w odróżnieniu od tendencji w Unii Europejskiej – zatrudnienie mężczyzn i kobiet na podstawie umowy o pracę na czas określony znajduje się na zbliżonym poziomie.

Segregacja płci w zatrudnieniu
W Polsce, podobnie jak w krajach UE występują sektory sfeminizowane (ochrona zdrowia i opieka społeczna, edukacja, hotele i restauracje, pośrednictwo finansowe, handel i naprawy) i zmaskulinizowane (górnictwo, budownictwo, zaopatrywanie w energię elektryczna i gaz). Największa feminizacja zawodów dotyczy pracowników biurowych, pracowników usług osobistych i sprzedawców, specjalistów oraz techników i innego średniego szczebla pracowników. Proces feminizacji sekcji gospodarki i grup zawodowych ulega jednak stopniowym zmianom: maleje stopień feminizacji takich zawodów jak specjaliści, technicy, pracownicy usług osobistych i sprzedawcy, wrasta zaś odsetek kobiet wśród pracowników biurowych. W sfeminizowanych sekcjach gospodarki dalszy proces feminizacji następuje także w edukacji. Liczne badania wskazują jednoznacznie, że w porównaniu z zawodami zdominowanymi przez mężczyzn pozycja rynkowa zawodów sfeminizowanych jest mniej korzystna. Wiąże się to nie tylko z niższymi płacami, ale także z mniejszymi możliwościami awansu i rozwoju zawodowego w tzw. kobiecych zawodach .

Tab. Segregacja płci w zawodach i sektorach gospodarki w państwach członkowskich Unii Europejskiej w 2002 i 2007 r.

Segregacja płci w zawodach Segregacja płci w sektorach
2002 2007 2002 2007
Belgia 25,3 25,7 18,2 18,6
Bułgaria 27,1 29,4 18,1 18,6
Czechy 29,6 28,5 19,3 19,7
Dania 28,3 25,7 18,5 18,9
Niemcy 26,9 26,6 18,1 18,4
Estonia 30,4 32,2 22,5 26,1
Irlandia 26,9 27,9 21,0 23,3
Grecja 21,6 22,4 15,4 15,9
Hiszpania 25,3 27,4 19,5 20,7
Francja 26,3 26,7 17,5 18,3
Włochy 21,8 23,6 15,4 17,8
Cypr 28,8 28,9 18,1 20,1
Łotwa 28,6 30,2 21,7 23,5
Litwa 27,3 29,2 21,5 23,4
Luksemburg 27,1 27,2 19,7 19,0
Węgry 28,1 28,8 19,5 20,1
Malta 24,5 23,6 18,0 14,9
Holandia 24,5 25,0 16,7 17,9
Austria 27,8 26,2 20,4 18,3
Polska 25,3 25,8 13,7 19,2
Portugalia 27,6 26,5 22,2 20,6
Rumunia 11,9 23,2 14,6 16,1
Słowenia 27,1 26,3 17,6 17,2
Słowacja 30,8 30,3 22,5 23,2
Finlandia 29,4 29,5 21,6 22,9
Szwecja 27,8 26,9 21,5 21,3
Wielka Brytania 26,5 25,3 18,9 18,6
Źródło: Report on equality between women and men 2009, European Commission, 2009.

Wskaźniki segregacji płci zawarte w tabeli pokazują nierównowagę płci w zatrudnieniu według sektorów i zawodów – im wyższy wskaźnik tym większa segregacja płci. Prezentowane dane wskazują, że Polska na tle innych państw UE należy do państw o średnim stopniu nasileniu segregacji, ale w latach 2002-2007 bardzo wyraźnie wzrosła segregacja płci w ramach sektorów gospodarki. Wzrost segregacji płci w zawodach był natomiast niewielki.

Wynagrodzenia kobiet
W Polsce podobnie jak we wszystkich krajach UE mężczyźni otrzymują wyższe wynagrodzenia niż kobiety, ale Polska należy do grupy państw o najniższym zróżnicowaniu. Według najnowszych danych za 2007 r. przy średniej dla całej UE wynoszącej 17,4%, w Polsce przeciętne wynagrodzenia za jedną godzinę pracy kobiety było niższe o 7,5% od analogicznego wynagrodzenia mężczyzny.
Tab. Nieuzasadnione różnice w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn w 2007 r.
%
EU – 27 17,4
Belgia 9,1
Bułgaria 12,7
Czechy 23,6
Dania 17,7
Niemcy 23,0
Estonia 30,3
Irlandia 17,1
Grecja 20,7
Hiszpania 17,6
Francja 15,8
Włochy 4,4
Cypr 23,1
Łotwa 15,4
Litwa 20,0
Luksemburg 10,0
Węgry 16,5
Malta 5,2
Holandia 23,6
Austria 25,5
Polska 7,5
Portugalia 8,3
Rumunia 12,7
Słowenia 8,3
Słowacja 23,6
Finlandia 20,0
Szwecja 17,7
Wielka Brytania 21,1
Źródło: Report on equality between women and men 2009, European Commission, 2009.
Dane zawarte w tabeli są nieporównywalne z danymi za lata poprzednie ze względu na zmianę metodologii liczenia zróżnicowania płac (w latach 2004, 2005, 2006 średnia dla UE wynosiła 15%, a dla Polski – 10%).

Samozatrudnienie kobiet
Pojęcie „samozatrudnienie” w badaniach Eurostatu obejmuje zarówno pracodawców (osoby zatrudniające pracowników) jak i osoby pracujące na własny rachunek. Samozatrudnienie może być wskaźnikiem przedsiębiorczości lub też oznaczać trudności w podjęciu zatrudnienia jako pracownik.

Tab. Kobiety samozatrudnione w państwach UE (%)

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
UE – 27 14,5 14,1 13,7 13,5 13,3 12,9 12,9 12,6 12,5 12,4 12,2
UE – 25 12,8 12,5 12,1 11,9 11,7 11,5 11,5 11,5 11,4 11,3 11,1
UE – 15 11,6 11,3 10,9 10,7 10,6 10,4 10,5 10,5 10,5 10,4 10,3
15,7 15,4 15,5 14,5 13,9 13,8 13,8 13,1 13,1 12,7 12,6
21,7 22,8 22,9 22,0 21,9 21,9 20,8 20,1
10,7 11,3 11,7 11,7 12,0 12,7 12,2 11,7 12,3 11,9
Dania 4,5 4,4 4,3 4,2 3,6 3,9 4,1 3,8 3,8 4,0 3,7
Niemcy 7,6 7,5 7,2 7,3 7,6 7,6 7,7 7,9 8,5 8,5 8,6
Estonia 6,0 6,4 6,4 5,4 5,4 5,9 6,3 5,1 4,8 5,5
Irlandia 9,4 9,5 8,7 8,6 7,9 7,6 7,6 7,5 7,1 6,7 7,3
Grecja 36,2 34,3 34,0 34,1 30,7 31,0 30,6 30,2
Hiszpania 15,0 14,6 13,6 13,1 12,9 12,3 11,9 11,8 11,6 11,0 10,6
Francja 7,5 7,2 6,9 6,7 6,4 6,3 6,2 6,2 6,1 6,1 6,0
Włochy 21,5 21,4 21,0 20,6 20,1 19,7 19,8 20,3 19,1 18,9 18,5
Cypr 15,8 15,4 15,3 15,1 15,2 15,3 14,2 12,8
Łotwa 16,3 15,4 13,6 12,8 11,9 11,0 12,1 9,7 9,9 8,5
Litwa 16,8 16,6 17,0 17,2 16,3 14,7 13,9 11,2
Luksemburg 7,1 6,5 6,7 6,0 5,8 5,3 6,1 5,5 5,7 5,2 5,1
Węgry 12,4 11,6 11,2 10,5 10,2 10,0 9,2 10,1 9,8 9,1 9,2
Malta 5,7 5,6 4,6 6,4 5,4 5,2 5,0 6,0
Holandia 13,2 12,6 12,1 11,5 11,4 10,9 10,4 10,9 11,0 11,0 11,0
Austria 19,9 19,8 19,5 19,0 18,7 18,4 17,9 16,2 16,2 16,3 16,6
Polska za 26,1 24,9 24,5 24,8 25,7 25,4 24,3 24,1 23,1 22,9 22,3
Portugalia 20,3 19,9 19,4 19,3 19,5 18,8 18,9 18,0 17,8 17,1 16,9
Rumunia 37,2 39,0 31,5 33,0 31,4 31,5
Słowenia 15,4 15,3 14,7 14,6 14,0 14,9 14,7 14,3 14,2
Słowacja 4,2 4,6 4,8 5,1 4,9 6,1 7,2 7,1 7,5 7,5
Finlandia 9,2 8,8 8,5 8,3 8,2 8,1 8,1 7,9 7,8 7,8 7,6
Szwecja 3,4 3,5 3,6 3,5 3,3 3,1 2,9 3,0 3,1 3,1 3,0
Wielka Bryt. 8,1 8,0 7,6 7,7 7,3 7,4 7,9 7,7 7,7 8,1 8,2

Źródło: Eurostat http://epp.eurostat.ec.europa.eu
Statistical annex „Employment in Europe 2008” http://ec.europa.eu

Z danych zawartych w powyższej tabeli wynika, że samozatrudnienie wśród kobiet na poziomie średniej dla całej UE nie jest szczególnie rozpowszechnione i w latach 1997-2007 wskaźnik samozatrudnienia systematycznie obniżał się.
W przypadku mężczyzn był on wyższy (w 1997 r. – 19,8%; w 2004 r. – 19,4%; w 2007 r. – 19,1%). Sytuacja w poszczególnych państwach członkowskich jest bardzo zróżnicowana: począwszy od państw o wskaźnikach powyżej 30% (Rumunia i Grecja) do państw o wskaźnikach poniżej 4% (Szwecja i Dania).
Osoby prowadzące działalność na własny rachunek nadal są mniejszością w Europie i stanowią 16% ludności aktywnej zawodowo. Dotyczy to głównie pracy w takich sektorach, jak rolnictwo, rzemiosło, handel oraz małych przedsiębiorstw i wolnych zawodów. Zaledwie jedną trzecią z ponad 32 milionów osób prowadzących działalność na własny rachunek stanowią kobiety.
Na tle państw UE Polska zalicza się do państw o wysokim wskaźniku samozatrudnionych kobiet (22,3%) i podobnie jak w UE w latach 1997-2007 wskaźnik ten ulegał obniżeniu. Tendencja ta dotyczy także samozatrudnienia mężczyzn w Polsce. W Polsce różnice pomiędzy kobietami i mężczyznami są mniejsze niż w UE.
Według danych Eurostatu w III kwartale 2008 r. było w Polsce ogółem 1 024 tys. kobiet samozatrudnionych i w tym 186 tys. kobiet pracodawców. Jak wskazują badania BAEL najwięcej kobiet pracuje na własny rachunek w rolnictwie i w handlu, z kolei kobiety pracodawcy najczęściej prowadzą działalność gospodarczą w handlu .

Kobiety na stanowiskach kierowniczych w biznesie
W ostatnich latach na obszarze UE liczba kobiet na kierowniczych stanowiskach (dyrektorzy i prezesi zarządów oraz szefowie mniejszych przedsiębiorstw) utrzymuje się na stałym poziomie sięgając przeciętnie 30%.
W 2007 r. Polska ze wskaźnikiem 35% obok Francji (39,2%), Hiszpanii (34,8%), Łotwy (34,2%) i Wielkiej Brytanii (33,2%) należała do państw, które przekraczają przeciętną dla UE (32,3%).

Tab. Udział w kierowniczych gremiach biznesu według płci w 2007 r. (%)
Kobiety Mężczyźni
EU -27 32,3 67,7
Belgia 30,8 69,2
Bułgaria 30,1 69,9
Czechy 27,6 72,4
Dania 26,2 73,8
Niemcy 29,8 70,2
Estonia 31,9 68,1
Irlandia 21,1 78,9
Grecja 28,7 71,3
Hiszpania 34,9 65,1
Francja 39,2 60,8
Włochy 35,0 65,0
Cypr 9,7 90,3
Łotwa 34,2 65,8
Litwa 32,1 67,9
Luksemburg 22,3 77,7
Węgry 28,9 71,1
Malta 12,3 87,7
Holandia 27,5 72,5
Austria 31,9 68,1
Polska 35,0 65,0
Portugalia 32,1 67,9
Rumunia 27,1 72,9
Słowenia 25,7 74,3
Słowacja 29,5 70,5
Finlandia 17,4 82,6
Szwecja 24,5 75,5
Wielka Brytania 33,2 66,8
Źródło: Report on equality between women and men 2009, European Commission, 2009.

W 2007 r. proporcja kobiet sprawujących funkcje prezesa zarządu wiodących spółek w skali UE wynosiła 3% i tylko jedna na dziesięć osób pełniących role członków zarządu przedsiębiorstwa była kobietą. Udział kobiet w zarządach przekroczył 20% tylko w Finlandii i Szwecji, a najniższy udział kobiet (poniżej 5%) był na Malcie, Cyprze, we Włoszech, Luksemburgu i Portugalii. Polska ze wskaźnikiem 10% znalazła się poniżej średniej UE (11%).
W załączeniu przekazujemy opracowanie dr Jolanty Adamiec – Kobiety jako przedsiębiorcy, opublikowane w Studiach BAS nr 16 „Wybrane problemy wspierania przedsiębiorstw w Polsce”.

V. Kobiety w nauce

Poniżej prezentowane dane odnośnie udziału kobiet w nauce pochodzą ze źródeł statystyki publicznej Głównego Urzędu Statystycznego. Dane GUS dotyczą tytułów i stopni naukowych z podziałem na płeć oraz członkowstwa kobiet w Polskiej Akademii nauk. Z danych tych wynika, co następuje:
1) W latach 1990-2007 liczba kobiet w nauce tj. doktorów, doktorów habilitowanych i profesorów była zdecydowanie niższa niż liczba mężczyzn. Najwięcej kobiet uzyskało tytuł doktora, mniej tytuł doktora habilitowanego, a najmniej tytułu profesora.

Tab. Tytuły naukowe nadane w latach 2000-2007 wg płci w liczbach

Wyszczególnienie 2000 2003 2004 2005 2006 2007

Tytuł profesora
470
578
521
503
397
585
W tym kobietom 111 155 138 136 108 155

Tytuł dr habilitowanego
829
803
934
955
860
771
W tym kobietom 240 258 292 344 278 248

Tytuł doktora
4400
5460
5722
5917
6072
5616
W tym kobietom 1832 2563 2704 2931 2997 2760
Źródło: GUS

2) Odsetek kobiet w ogóle osób, które uzyskały tytuł doktora zdecydowanie się zwiększył z 30,9% w 1990 roku do 49,1 w 2007 roku. Najwyższy wskaźnik udziału kobiet w ogóle osób, które uzyskały tytuł doktora odnotowano w 2005 roku – wyniósł on 49,5,0%.

Tab. Tytuły naukowe doktora nadane w latach 1990 – 2007 wg płci w odsetkach

Wyszczególnienie 1990 1991 1995 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
mężczyźni 69,1 71,4 66,8 58,6 58,3 55,5 55,3 53,1 52,7 50,5 50,6 50,9
kobiety 30,9 28,6 33,2 41,4 41,7 44,5 44,7 46,9 47,3 49,5 49,4 49,1
Źródło: GUS

3) Odsetek kobiet w ogóle osób, które uzyskały tytuł doktora habilitowanego zwiększył z 21,4%w 1990 roku do 32,2% w 2007 roku. Najwyższy wskaźnik udziału kobiet w ogóle osób, które uzyskały tytuł doktora habilitowanego odnotowano w 2005 roku – wyniósł on 36,0%.

Tab. Tytuły naukowe doktora habilitowanego nadane w latach 1990 – 2007 wg płci w odsetkach

Wyszczególnienie 1990 1995 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
mężczyźni 78,6 72,8 70,5 71,0 70,6 73,0 67,9 68,7 64,0 67,7 67,8
kobiety 21,4 27,2 29,5 29,0 29,4 27,0 32,1 31,3 36,0 32,3 32,2
Źródło: GUS

4) Odsetek kobiet w ogóle osób, które uzyskały tytuł profesora zwiększył z 22,4% w 1991 roku do 26,5% w 2007 roku. Najwyższy wskaźnik udziału kobiet w ogóle osób, które uzyskały tytuł profesora odnotowano w 2006 roku – wyniósł on 27,2%.

Tab. Tytuły naukowe profesora nadane w latach 1991 – 2007 wg płci w odsetkach

Wyszczególnienie 1991 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
mężczyźni 77,6 83,3 76,3 75,0 72,9 73,2 73,5 73,0 72,8 73,5
kobiety 22,4 16,7 23,7 25,0 27,1 26,8 26,5 27,0 27,2 26,5
Źródło: GUS

5) Największy udział kobiet-profesorów odnotowuje się w dziedzinie nauk medycznych i społeczno-humanistycznych.

Tab. Tytuły naukowe profesora nadane w 2007 r. wg płci i dziedzin nauk w odsetkach

Dziedzina nauk Mężczyźni Kobiety
Ogółem 73,5 26,5
Przyrodnicze 76,8 23,2
Techniczne 92,5 7,5
Medyczne 59,3 40,7
Rolnicze 73,0 27,0
Społeczne i humanistyczne 70,1 29,9
Źródło: GUS

6) Dane dotyczące liczby członków Polskiej Akademii Nauk w latach 1990 – 2007 obrazują ogromną dysproporcję płci. Średnio na 500 członków PAN ogółem, kobiet w kolejnych latach było tylko kilkanaście.

Tab. Członkowie Polskiej Akademii Nauk w latach 1990-2007 wg płci

Wyszczególnienie 1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Ogółem 451 525 551 538 554 534 541 559 538 557
W tym kobiety 10 12 13 13 13 14 14 15 15 17
Źródło: GUS

Analiza danych zawartych w poniższej tabeli, obrazującej udział kobiet w działalności badawczej i rozwojowej w 2004 r. w 26 państwach UE pokazuje, że udział kobiet zatrudnionych w tym sektorze w Polsce, w porównaniu z innymi państwami UE jest stosunkowo wysoki. Dla Polski w 2004 r. wskaźnik ten wynosił 43,4%, gdy najniższy miał Luxemburg – 22,9%, a najwyższy Łotwa – 54,2%. Poza Polską 6 państw uzyskało wskaźnik powyżej 40% i tylko 3 państwa wskaźnik powyżej 50%.

Tab. Kobiety zatrudnione w działalności badawczej i rozwojowej wg grup stanowisk w % ogółu zatrudnionych wg państw UE w 2004 r.

Państwo Ogółem Pracownicy naukowo-badawczy Technicy i pracownicy równorzędni Pozostały personel
Austria 29,5 23,6 29,1 56,3
Belgia 32,2 28,1 32,9 51,4
Bułgaria 51,8 46,2 59,2 65,2
Cypr 38,9 32,1 37,4 60,1
Dania 37,9 28,1 - -
Estonia 48,6 42,5 60,8 68,8
Finlandia 33,6 29,0 - -
Francja 32,4 27,8 - -
Grecja 40,6 37,1 38,8 49,6
Hiszpania 37,3 36,1 33,5 46,1
Irlandia 33,3 30,0 24,8 51,0
Litwa 53,7 48,6 64,0 67,4
Luxemburg 22,9 17,4 - -
Łotwa 54,2 52,8 56,3 58,1
Malta 27,8 23,6 9,5 58,9
Niderlandy 23,6 17,2 22,3 36,2
Niemcy 28,0 19,2 - -
Polska 43,4 38,9 50,0 65,2
Portugalia 44,4 44,3 39,4 52,5
R. Czeska 34,6 28,5 39,8 49,7
Rumunia 45,1 42,7 57,6 44,1
Słowacja 43,4 41,2 53,4 47,8
Słowenia 37,4 32,5 40,0 56,5
Szwecja 36,1 35,5 - -
Węgry 47,4 34,5 66,6 69,2
Włochy 36,7 29,9 - -
Źródło: GUS Kobiety w Polsce Warszawa 2007

Jak wynika z opublikowanego skrótu raportu Komisji Europejskiej Women in Science She Figures 2009 (cały raport zostanie opublikowany jesienią 2009 r.) , kobiety w nauce w państwach UE stanowią mniejszość i nadal mimo zwiększającego się udziału kobiet w tej dziedzinie, istnieje duża dysproporcja udziału w nauce między płciami. W 2009 roku wskaźnik udziału kobiet w nauce dla całej UE (27 państw) wyniósł 30%. Najwyższy wskaźnik miała Litwa – 49%, najniższy Niderlandy – 18%. Polska osiągnęła wskaźnik – 39%.
W państwach UE obserwuje się dysproporcje udziału kobiet i mężczyzn we wszystkich sektorach związanych z nauką tj. w sektorze wyższej edukacji, sektorze publicznym i sektorze biznesu. Kobiety są lepiej reprezentowane w dziedzinie nauk społecznych, rolniczych, medycznych, humanistycznych, gorzej w technicznych i technologicznych.
W większości państw UE odnotowuje się niski udział kobiet w ciałach zarządzających nauką. Wskaźnik udział kobiet w ciałach zarządzających nauką w całej UE w 2007 r. wyniósł 27%, najwyższy wskaźnik osiągnęła Szwecja – 49%, najniższy Luxemburg – 4%. Polska osiągnęła wskaźnik – 7% co plasuje ją na przedostatnim miejscu wśród 27 państw UE.
Wskaźnik udziału kobiet w nauce w sektorze publicznym przeciętny dla całej UE-27 i w Polsce, w 2002 r. i w 2007 r. zobrazowano w poniższych tabelach.

Tab. Udział kobiet w nauce w sektorze publicznym w 2002 r. w UE i w Polsce wg dziedzin nauki w %
Przyrodnicze Techniczne i technologiczne Medyczne Rolnicze Społeczne Humanistyczne
UE-27 34 22 48 43 47 50
Polska 43 22 62 52 44 60
Źródło: Raport wstępny Komisji Europejskiej Women in Science 2009

Tab. Udział kobiet w nauce w sektorze publicznym w 2006 r. w UE i w Polsce wg dziedzin nauki w %
Przyrodnicze Techniczne i technologiczne Medyczne Rolnicze Społeczne Humanistyczne
UE-27 35 27 52 44 48 50
Polska 40 24 59 48 48 58
Źródło: Raport wstępny Komisji Europejskiej Women in Science 2009

Raport Komisji Europejskiej nie zawiera informacji o udziale kobiet w nauce w sektorze biznes, a informacja o sektorze wyższej edukacji nie zawiera danych dotyczących Polski.

Tab. Udział kobiet w nauce w sektorze wyższej edukacji w 2002 r. i w 2006 r. w UE wg dziedzin nauki w % (bez Polski – brak danych))
Przyrodnicze Techniczne i technologiczne Medyczne Rolnicze Społeczne Humanistyczne
2002 r. 30 24 39 37 38 37
2006 r. 32 25 43 41 39 44
Źródło: Raport wstępny Komisji Europejskiej Women in Science 2009

Dane dotyczące udziału kobiet w nauce w 2002 i w 2006 r. dla UE-27 w sektorze publicznym i w sektorze wyższej edukacji jednoznacznie wskazują na powolny wzrost udziału kobiet w nauce w UE.

W latach 2002 – 2006 wskaźnik udziału kobiet w nauce wzrósł szybciej (wzrost o 4,4%) niż wskaźnik dotyczący udziału mężczyzn (wzrost o 2,8%). Wskaźnik udziału kobiet w grupie naukowców i inżynierów w latach 2002-2007 wzrósł o 6,2%, mężczyzn o 3,7%.
Wskaźnik udziału kobiet w uzyskaniu stopnia naukowego doktora w latach 2002 – 2006 rósł przeciętnie rocznie o 7,3%, mężczyzn o 3,8%.
Wskaźnik udział kobiet z tytułem doktora w ogóle osób z tytułem doktora w UE w 2006 r. wyniósł 45%, (w 2002 r. wynosił 42%). Najniższy udział odnotowano na Malcie (25%), najwyższy na Cyprze (66%). Wskaźnik dla Polski wyniósł 50%, wskaźnik powyżej 50% uzyskało 8 państw, wskaźnik powyżej 60% – 2 państwa.