Kobiety uczestniczą w rządzeniu państwami na całym świecie. Są członkiniami rządów, parlamentów, ich działalność skupia się też na szczeblach lokalnych. Kobiety zajmujące wysokie stanowiska urzędnicze chyba nikogo już nie dziwią. Nie oznacza to jednak, że nie może być jeszcze lepiej. przecież dostrzegają one inne możliwości rozwiązywania problemów, niejednokrotnie lepsze niż mężczyźni.

Porównanie składów rządów z uwzględnieniem udziału kobiet w poszczególnych państwach Unii Europejskiej przedstawiono w poniższej tabeli:

Tab. Państwa Unii Europejskiej, skład i udział procentowy kobiet w rządach krajowych.

Państwo	Data wyborów	Ogólna liczba ministrów w rządzie	Liczba kobiet ministrów	%
Finlandia	2007	20	11	55,00
Szwecja	2006	22	10	45,45
Francja	2007	16	7	43,75
Hiszpania	2004	17	7	41,18
Niemcy	2005	16	6	37,50
Dania	2007	19	7	36,84
Austria	2005	14	5	35,71
Holandia	2006	17	5	29,41
Polska	2007	19	5	26,32
Wielka Brytania	2007	22	5	22,73
Włochy	2006	27	6	22,22
Bułgaria	2005	18	4	22,22
Belgia	2007	14	3	21,43
Litwa	2006	14	3	21,43
Estonia	2007	14	3	21,43
Łotwa	2007	19	4	21,05
Irlandia	2007	15	3	20,00
Węgry	2006	15	3	20,00
Słowenia	2004	18	3	16,67
Luxemburg	2004	13	2	15,38
Malta	2004	13	2	15,38
Portugalia	2005	17	2	11,76
Czechy	2008	18	2	11,11
Cypr	2008	12	1	8,33
Słowacja	2006	16	1	6,25
Grecja	2007	17	1	5,88
Rumunia	2004	17	0	0,00
Ogółem		459	111

Źródło: Fundacja R. Schumana

Udział kobiet w składzie rządu premiera Donalda Tuska przedstawiono w poniżej tabeli:

Tab. Kobiety w Rządzie Polska – obecna kadencja (liczba kobiet w poszczególnych ministerstwach i KPRM- ministrowie, sekretarze i podsekretarze stanu

Nazwa ministerstwa	Liczba kobiet	% kobiet
Ministerstwo Edukacji Narodowej	2	40,0
Ministerstwo Finansów	2	20,0
Ministerstwo Gospodarki	2	28,57
Ministerstwo Infrastruktury	3	30,0
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego	1	25,0
Ministerstwo Nauki	3	60,0
Ministerstwo Obrony Narodowej	0	0
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej	3	50,0
Ministerstwo Rolnictwa	0	0
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego	2	33,33
Ministerstwo Skarbu Państwa	1	14,29
Ministerstwo Sportu i Turystyki	1	25,0
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji	0	0
Ministerstwo Spraw Zagranicznych	1	16,67
Ministerstwo Sprawiedliwości	0	0
Ministerstwo Środowiska	0	0
Ministerstwo Zdrowia	1	20,0
Kancelaria Prezesa Rady Ministrów	2	20,0
ogółem	24	21,62

Źródło: Obliczenia własne (stan na 14 maja b.r.)

Udział kobiet w rządach RP wybieranych po 1989 roku przedstawiono w poniżej tabeli:

Tab. Kobiety w rządach RP po 1989 r. (stan na koniec urzędowania)

	Liczba członków Rady Ministrów	Liczba kobiet członków Rady Ministrów	udział procentowy kobiet
Rząd T. Mazowieckiego	24	1	4,17%
Rząd J. Bieleckiego	23	1	4,35%
Rząd J. Olszewskiego	21	0	0%
Rząd H. Suchockiej	25	1	4,0%
Rząd W. Pawlaka	21	1	4,76
Rząd J. Oleksego	21	1	4,76%
Rząd W. Cimoszewicza	20	1	5%
Rząd J. Buzka	20	2	10%
Rząd L. Millera	17	2	11,76%
Rząd M. Belki	18	1	5,56%
Rząd K. Marcinkiewicza	21	3	14,29%
Rząd J. Kaczyńskiego	23	5	21,74%

Źródło: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów

Jak widać z przytoczonych danych znaczący wzrost udziału kobiet w składzie Rady Ministrów w Polsce nastąpił w ostatnich czterech latach. Szczegółowe dane zarówno w ujęciu historycznym, jak i bieżącym oraz opis zmian i ich mechanizmów jakie dokonują się w wielkości udziału kobiet we władzach krajowych, regionalnych, bankach centralnych, biznesie, administracji sądownictwie krajów Unii Europejskiej, zawierają dwa raporty Komisji Europejskiej stanowiące załączniki do zlecenia:

1) Women and men in decision-making 2007. Analysis of situation and trends.

2) Women in European politics – time for action.

II. Kobiety w samorządach

Na całym świecie, także w Europie, istnieje dysproporcja w liczbie uczestniczących w życiu publicznym kobiet w stosunku do aktywnych na tym polu mężczyzn. Jest to głównie spowodowane późniejszym przyznaniem kobietom pełni praw politycznych oraz funkcjonowaniem stereotypowego myślenia i “schematów” kulturowych, które zainteresowanie kobiet aktywnością w sferze publicznej traktują jako coś “nienaturalnego”.

W dokumentach Unii Europejskiej jednym z głównych działań na rzecz przeciwdziałania nierówności kobiet i mężczyzn jest zabieganie o równe uczestnictwo w podejmowaniu decyzji. Komisja Europejska stwierdza, że „Utrzymująca się stale niedostateczna reprezentacja kobiet w procesach podejmowania decyzji politycznych stanowi deficyt demokracji. Dalszego upowszechniania wymaga czynna postawa obywatelska kobiet i ich uczestnictwo w polityce oraz w administracji publicznej wyższego szczebla (czy to na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym czy unijnym)”[1]. Jest znamienne, że problem uczestnictwa kobiet we władzach lokalnych może być traktowany jako szczególnie ważny dla polepszenia sytuacji także na innych szczeblach władzy. W takim ujęciu rozpoczęcie procesu większego zaangażowania kobiet powinno rozpoczynać się w dużej mierze w społecznościach lokalnych.

W opinii Komitetu Regionów na temat planu działań na rzecz równości kobiet i mężczyzn 2006-2010[2] czytamy, w kontekście równości w procesach decyzyjnych, że: „Władze lokalne i regionalne mają tu do odegrania kluczową rolę, ponieważ równość płci pod względem udziału w życiu politycznym i gospodarczym należy budować w procesie oddolnym. W tym kontekście Komitet proponuje rozważenie idei wprowadzenia systemu kwotowego na różnych szczeblach systemu sprawowania rządów. Same kwoty nie rozwiążą wprawdzie problemu nierówności i dyskryminacji, ale mogą być elementem szerszej zintegrowanej strategii, mającej na celu zniesienie istniejących struktur, które wykluczają obecnie kobiety z procesów decyzyjnych.”

W opinii tej zwrócono też uwagę, że: ”Władze lokalne i regionalne w państwach członkowskich i w innych krajach różnią się pod względem wielkości, ale nie misji; pod względem daty powołania, ale nie zasad, na jakich się opierają. Przede wszystkim są czynnikiem wyzwalającym zmiany, ponieważ to one posiadają wiedzę na temat lokalnych i regionalnych potrzeb, a ich centralna pozycja w świadczeniu usług pozwala uwzględnić potrzebę wzmocnienia dobrobytu społeczności.”

Analitycy wskazują[3], że w większości państw Europy Zachodniej udział kobiet we władzach na szczeblu lokalnym jest wyższy niż na szczeblu ogólnokrajowym. Co więcej dostrzegany jest proces polegający na tym, że poprawa w zakresie skali uczestnictwa kobiet we władzach lokalnych poprzedza nieco późniejszą poprawę w tym względzie na szczeblu krajowym.

Sytuacja w Polsce nie potwierdza tego rodzaju tendencji. Choć przez szereg lat udział kobiet we władzach lokalnych był wyższy niż w krajowych, to w wyborach samorządowych 2002 r. udział kobiet okazał się niższy niż w krajowych. Może to świadczyć o mocnym upolitycznieniu wyborów samorządowych, a nie koncentracji w wyborach na różnego rodzaju koncepcjach działań w zakresie zaspokajania potrzeb społeczności lokalnej.

W 2003 r. Komitet Ministrów Rady Europy przyjął rekomendację odnoszącą się do zrównoważonego uczestnictwa kobiet i mężczyzn w podejmowaniu decyzji politycznych i publicznych, w którym m.in. definiuje “zrównoważony udział” jako nie niższą niż 40-procentową reprezentację kobiet w każdym organie decyzyjnym w sferze życia politycznego czy publicznego.

Komisja Europejska w myśl zalecenia dotyczącego równego dostępu kobiet i mężczyzn w procesie decyzyjnym (96/694/EC) sporządza na podstawie informacji przedstawionych przez państwa członkowskie raport dotyczący implementacji zalecenia. Z informacji zebranych na potrzeby raportu wynika, że w przypadku, gdy udział kobiet wynosił poniżej 30%, większość państw uznawało, iż nie mają one jako grupa realnego wpływu na proces decyzyjny. Niektóre państwa członkowskie przyjęły jednak, iż brak równowagi występuje przy progu minimum 40% (Austria, Irlandia) lub 50% (Holandia).

Zarówno na forum europejskim, jak krajowym funkcjonują organizacje samorządowe promujące jak największy udział kobiet w samorządach:

- Rada Gmin i Regionów Europy (CEMR) to organizacja zrzeszająca krajowe związki władz lokalnych i regionalnych w Europie (należy do niej również Związek Miast Polskich), od wielu już lat zajmująca się tematyką równych szans kobiet i mężczyzn. Obok specjalnej istniejącej Komisji Kobiet Pochodzących z Wyboru, realizowała – przy pomocy Komisji Europejskiej – wieloletni projekt Europejska Karta Równości Kobiet i Mężczyzn w Życiu Lokalnym. W efekcie spotkań przedstawicielek samorządów z Europy oraz pracy ekspertów do spraw życia publicznego, powstała Europejska Karta Równości Kobiet i Mężczyzn w Życiu Lokalnym. Traktuje ona o równości kobiet i mężczyzn w różnych dziedzinach życia codziennego, ma charakter deklaracyjny, jej przyjęcie jest dobrowolne. Dotychczas została przyjęta przez 532 samorządy w Europie, jednak jak dotąd przez żaden samorząd z Polski.

- Kobiece Forum Samorządowe przy Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej zrzesza kobiety pełniące w samorządach funkcje wójta, burmistrza lub prezydenta. Podobnie jak inne fora działające przy FRDL będzie służyło wymianie doświadczeń zawodowych, merytorycznej dyskusji w gronie osób, które na co dzień wykonują podobną pracę.

Udział kobiet w wyborach samorządowych w Polsce

Po 1980 roku, a następnie po 1989 roku udział kobiet w wyborach samorządowych w Polsce znacznie się zmniejszył. W wyborach w 1990 roku wśród radnych było 11,0% kobiet podczas, gdy w 1980  r. kobiety stanowiły 30% radnych. Od roku 1990 r. udział kobiet systematycznie rośnie, jednak nie osiągnął poziomu z połowy lat 70-tych i początku 80-tych ubiegłego wieku. Poniżej przedstawiamy udział kobiet wśród kandydatów oraz wybranych radnych w gminach, czyli podstawowej jednostce samorządu terytorialnego w Polsce – w podziale na gminy różnego typu.

Tab. Kobiety kandydujące na radnych w wyborach do rad gmin w latach 1990-2006 w liczbach bezwzględnych i  udział procentowym w ogóle kandydatów

	1990	1994	1998	2002	2006
Ogółem
Liczby	22194	32889	38055	50384	49192
% ogółu	15,1	17,9	21,0	25,1	29,0
Rady gmin miejskich
Liczba kandydatów	5412	12320	11483	11849	12687
% do ogółu	20,0	21,0	25,3	28,7	32,1
Rady gmin wiejskich
Liczba kandydatów	10416	12618	14914	22423	20373
% do ogółu	13,2	16,1	18,7	23,4	27,1
Rady gminy miejsko wiejskich
Liczba kandydatów	6366	7951	11658	16112	16132
% do ogółu	15,4	16,9	20,9	25,5	29,5

Źródło :”Kobiety w Polsce” 2007  Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2008

Tab. Kobiety wybrane do rad gmin w latach 1990- 2006

	1990	1994	1998	2002	2006
Ogółem
Liczba radnych	5652	6913	7797	6725	8051
% ogółu	10,9	13,3	15,7	17,8	21,3
Rady gmin miejskich
Liczba radnych	1378	1651	1374	926	1031
% do ogółu	16,5	17,1	19,9	21,0	23,3
Rady gmin wiejskich
Liczba radnych	2754	3672	4348	4163	4968
% do ogółu	9,2	12,3	14,5	17,3	20,8
Rady gminy miejsko wiejskich
Liczba radnych	1520	1590	2075	1636	2052
% do ogółu	11,1	12,7	16,1	17,4	21,6
Rady miast w miastach na prawach powiatu
Liczba radnych	-	-	580	494	490
% do ogółu	-	-	19,9	23,0	23,2

Źródło :”Kobiety w Polsce” 2007  Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2008

Jak wynika z powyżej zaprezentowanych danych w pierwszych wyborach do rad lokalnych przeprowadzonych po demokratycznych przemianach, w maju 1990 r., kobiety stanowiły 15% kandydujących osób. W efekcie tych wyborów kobiety uzyskały 11% mandatów radnych.

Po kolejnych wyborach odsetek kobiet wśród radnych systematycznie wzrastał, by w 2006 roku ogółem osiągnąć 29% udziału wśród kandydatów i 21% udziału wśród wybranych radnych. W skali kraju nieco gorsza jest sytuacja kobiet w gminach wiejskich niż w gminach miejsko-wiejskich i miejskich. W 2006 r. w gminach miejskich wśród kandydatów było 32% kobiet a wśród wybranych 23%, podczas gdy w gminach wiejskich wielkości te kształtowały się odpowiednio: 27,1% i 20,8%.

Dodajmy, że w szczegółowych analizach czynionych po wyborach w 2002 roku zwracano uwagę, że sytuacja jest silnie zróżnicowana:

„Jeśli przyjrzymy się gminom, w których jest wysoki udział kobiet (wśród radnych jest ponad 30% kobiet) to okazuje się takich gmin było w 2002 roku 14% (w 1998 r. – 7%). Pojawiły się też gminy, w których udział kobiet wśród radnych przekraczał 60%, co wcześniej praktycznie się nie zdarzało. W kraju były 4 gminy, w których udział kobiet sięgnął 60% mandatów. Nadal jednak o wiele liczniejsza jest grupa gmin, w których wśród radnych jest mało kobiet lub wręcz nie ma żadnej kobiety. W 1998 roku było 180 gmin (7% ogółu) bez kobiet we władzach samorządowych, a w 2002 roku – 191 (5% ogółu)” [4]

Tab. Kobiety kandydujące na radnych w wyborach do rad miasta w miastach na prawach powiatu, powiatów i sejmików województw w latach 1998-2008

	1998	2002	2006
Rady miast w miastach na prawach powiatu
Liczba radnych	7083	9685	8800
% do ogółu	23,7	29,9	30,6
Rady powiatów
Liczba radnych	11365	13696	18469
% do ogółu	20,0	23,9	27,1
Sejmiki województw
Liczba radnych	1463	2791	2548
% do ogółu	19,7	28,1	27,3

Źródło :”Kobiety w Polsce” 2007  Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2008

Tab. Kobiety wybrane na radne w wyborach do rad powiatów i sejmików województw w latach 1998-2006

	1998	2002	2006
Radne w radach powiatów
Liczba radnych	1531	1000	1045
% do ogółu	14,9	15,9	16,6
Radne w Sejmikach wojewódzkie
Liczba radnych	93	80	99
% do ogółu	10,9	14,3	17,6

Źródło :”Kobiety w Polsce” 2007  Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2008

W samorządach lokalnych mamy do czynienia nie tylko z niską liczbą kobiet, ale także z klasyczną piramidą udziału kobiet – im niższy szczebel samorządowy, tym więcej znajdujemy tam kobiet, im wyższy, tym kobiet jest mniej. O ile w 2006 roku wśród rannych gmin było 21% kobiet to wśród radnych powiatów 16,6 %, natomiast w sejmikach wojewódzkich 17, 6%.

Także w grupach kandydujących i wybranych do jednostek samorządu terytorialnego „wyższego” szczebla w latach 1998-2006, widać systematyczny wzrost udziału kobiet. Jednak poziom tego udziału jest dalece niewystarczający.

Tab. 5 Udział kobiet radnych w ogólnej liczbie radnych powiatów oraz sejmików województw

w 2005 r. (po wyborach 2002 r.) w %

	Radne rad powiatowych wg Województw	Radne sejmików w województwach
POLSKA OGÓŁEM	16,9	17,3
Dolnośląskie	17,2	27,8
Kujawsko-pomorskie	19,9	18,2
Lubelskie	12,0	15,2
Lubuskie	20,9	6,7
Łódzkie	18,8	19,4
Małopolskie	15,1	17,9
Mazowieckie	18,9	25,5
Opolskie	11,5	20,0
Podkarpackie	13,6	12,1
Podlaskie	14,8	6,7
Pomorskie	16,6	21,2
Śląskie	20,7	16,7
Świętokrzyskie	15,8	6,7
Warmińsko-mazurskie	16,8	13,3
Wielkopolskie	16,7	17,9
Zachodniopomorskie	19,5	23,3

Źródło :”Kobiety w Polsce”,  Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2008

Zwraca uwagę fakt, że między poszczególnymi jednostkami terytorialnym występują duże różnice zarówno, gdy porównujemy poszczególne jednostki jak i całe województwa. Powyżej zaprezentowane dane (stan na rok 2005) wskazują, że w skali województw zróżnicowanie udziału kobiet w grupie radnych powiatów wahało się od 15,1% w Małopolskim do 20,9% w Lubuskim, natomiast wśród radnych sejmików wojewódzkich od 6,7% w Świętokrzyskim i Podlaskim do 25,5% w Mazowieckim.

Przedstawione poniżej dane z wyborów w 2006 r. pokazują zróżnicowanie regionalne dotyczące zarówno udziału kandydatek jak i wybranych kobiet.

Tab. Kobiety w kandydujące na radne w wyborach 2006 r. wg województw

	KANDYDATKI
Szczebel	Gminy				Powiaty				Sejmiki				Ogółem
Województwa	Kobiety		%		Kobiety		%		Kobiety		%
dolnośląskie		5 440		33%		1 542		29%		155		28%		32%
kujawsko- -pomorskie		2 884		28%		927		25%		148		26%		27%
lubelskie		3 968		27%		1 141		24%		122		24%		26%
lubuskie		2 142		33%		734		28%		93		23%		31%
łódzkie		4 717		32%		1 668		31%		243		32%		32%
małopolskie		3 620		27%		1 321		27%		138		23%		27%
mazowieckie		8 184		31%		2 405		29%		354		36%		31%
opolskie		1 642		30%		606		27%		137		28%		29%
podkarpackie		2 417		22%		1 192		24%		130		24%		23%
podlaskie		1 731		24%		540		23%		117		22%		24%
pomorskie		3 039		31%		838		27%		151		31%		30%
śląskie		5 159		29%		1 193		29%		247		27%		29%
świętokrzyskie		2 188		27%		672		24%		122		25%		26%
warmińsko- -mazurskie		3 027		32%		1 074		28%		127		30%		31%
wielkopolskie		4 437		27%		1 637		26%		160		24%		26%
zachodnio- pomorskie		3 397		34%		979		28%		104		25%		32%
Polska ogółem		57 992		29%		18 469		27%		2 548		27%		29%

Źródło: Państwowa Komisja Wyborcza

Tab.  Kobiety wybrane w wyborach samorządowych na radne w wyborach 2006 r. wg województw

	KOBIETY WYBRANE NA STANOWISKO
Szczebel	Gminy				Powiaty			Sejmiki				Ogółem
Województwa	Kobiety	%			Kobiety		%	Kobiety		%
dolnośląskie	744		27%	109		21%			8		22%		26%
kujawsko- -pomorskie	501		22%	61		17%			5		15%		21%
Lubelskie	557		17%	52		13%			7		21%		16%
Lubuskie	361		27%	33		15%			3		10%		25%
Łódzkie	618		22%	87		21%			6		17%		22%
małopolskie	595		20%	65		15%			11		28%		19%
mazowieckie	1 189		22%	128		17%			12		24%		22%
Opolskie	253		22%	40		18%			4		13%		21%
podkarpackie	373		15%	59		14%			4		12%		15%
Podlaskie	308		17%	43		17%			1		3%		17%
pomorskie	483		24%	49		15%			7		21%		23%
Śląskie	599		21%	80		20%			5		10%		21%
świętokrzyskie	292		18%	33		13%			4		13%		17%
warmińsko- -mazurskie	476		26%	67		20%			7		23%		25%
wielkopolskie	678		19%	91		15%			10		26%		18%
zachodnio- pomorskie	514		28%	48		15%			5		17%		26%
Polska ogółem	8 541		21%	1 045		17%			99		18%		21%

Źródło: Państwowa Komisja Wyborcza

W 2002 roku weszła w życie ustawa o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta (Dz. U .z 2002 r. Nr 113, poz. 984). Część analityków sądziła, że wybory bezpośrednie będą sprzyjać kobietom. Jednak zaprezentowane poniżej dane nie potwierdzają tej tezy.

Tab. Kobiety kandydujące na wójtów burmistrzów i prezydentów miast w wyborach bezpośrednich w latach 2002-2006 (liczby bezwzględne i %)

	2002	2006
Ogółem
Liczba kandydatów	1081	978
% do ogółu	10,4	11,9
Kandydujące na wójta
Liczba kandydatów	588	549
% do ogółu	10,3	12,3
Kandydujące na burmistrza
Liczba kandydatów	406	349
% do ogółu	10,5	11,2
Kandydujące na prezydenta miasta
Liczba kandydatów	87	80
% do ogółu	10,9	12,2

Źródło :”Kobiety w Polsce” 2007  Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2008

Tab. Kobiety: wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast wybrane w wyborach bezpośrednich w 2002 i 2006 r.

	2002	2006
Ogółem
Liczba	165	204
% do ogółu	6,7	8,2
Kobiety wójtowie
Liczba	112	132
% do ogółu	7,0	8,3
Kobiety burmistrzowie
Liczba kandydatów	51	68
% do ogółu	6,6	8,7
Kobiety prezydenci miast
Liczba kandydatów	2	4
% do ogółu	1,9	3,7

Źródło :”Kobiety w Polsce” 2007  Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2008

W wyborach do samorządu w 2006 r. wśród kandydatów na wójtów, burmistrzów i prezydentów miast – kobiety stanowiły 11,9%. Natomiast ich udział wśród wybranych na stanowiska ukształtował się na poziomie 8,2%. Choć oznaczało to poprawę w stosunku do wyników z roku 2002, to jednak można mówić o bardzo niskim wyniku. Kobiety zdecydowanie częściej były wybierane na stanowiska wójtów i burmistrzów niż prezydentów miast.

Tab.  Kobiety kandydujące w bezpośrednich wyborach na burmistrza, prezydenta wójta w roku 2006  wg województw

	KANDYDATKI
Szczebel	burmistrz		prezydent		wójt		Ogółem
Województwa	Kobiety	%	Kobiety	%	Kobiety	%
dolnośląskie	49	13%	5	10%	36	15%	14%
kujawsko- -pomorskie	21	13%	4	13%	24	10%	11%
Lubelskie	11	7%	5	17%	59	12%	11%
Lubuskie	19	13%	3	23%	18	14%	14%
Łódzkie	19	13%	16	19%	64	16%	16%
Małopolskie	16	9%	0	0%	33	11%	10%
mazowieckie	42	14%	5	7%	71	11%	12%
Opolskie	12	9%	2	13%	14	15%	12%
podkarpackie	9	6%	1	3%	32	10%	9%
Podlaskie	9	8%	1	5%	24	12%	10%
Pomorskie	18	12%	5	14%	38	16%	14%
Śląskie	18	10%	19	13%	29	10%	11%
świętokrzyskie	8	7%	2	10%	31	14%	11%
warmińsko- -mazurskie	26	13%	2	10%	25	13%	13%
wielkopolskie	36	10%	7	19%	22	8%	10%
zachodnio- pomorskie	36	14%	3	9%	29	17%	15%
Polska ogółem	349	11%	80	12%	549	12%	12%

Źródło: Państwowa Komisja Wyborcza

Tab. Kobiety wybrane w bezpośrednich wyborach na burmistrza, prezydenta wójta w roku 2006 wg województw

	KOBIETY WYBRANE NA STANOWISKO
Szczebel	burmistrz					prezydent			wójt				Ogółem
Województwa	Kobiety		%			Kobiety		%	Kobiety		%
Dolnośląskie		4		5%	0		0%			10		13%		8%
kujawsko- -pomorskie		0		0%	0		0%			9		10%		6%
Lubelskie		1		3%	1		20%			9		5%		5%
lubuskie		2		5%	0		0%			4		10%		7%
łódzkie		4		13%	1		9%			12		9%		10%
małopolskie		4		8%	0		0%			9		7%		7%
mazowieckie		8		11%	1		10%			12		5%		7%
opolskie		4		12%	0		0%			5		14%		13%
podkarpackie		3		8%	0		0%			9		8%		8%
podlaskie		1		3%	0		0%			6		7%		6%
pomorskie		3		9%	0		0%			13		16%		13%
śląskie		6		13%	1		4%			6		6%		8%
świętokrzyskie		1		4%	0		0%			4		6%		5%
warmińsko- -mazurskie		8		17%	0		0%			10		15%		16%
wielkopolskie		8		8%	0		0%			9		8%		8%
zachodnio- pomorskie		11		19%	0		0%			5		10%		14%
Polska ogółem		68		9%	4		4%			132		8%		8%

Źródło: Państwowa Komisja Wyborcza

Tab. Kobiety – członkinie zarządów jednostek samorządu terytorialnego

	2002		2005
	Liczby	% do ogółu
Gminy ogółem (bez miast na prawach powiatu)	1738  -	12,2
W tym:
Gminy miejskie	211	13,8
Gminy wiejskie	1113	12,0
Gminy miejsko – wiejskie	414	11,9
Miasta na prawach powiatu	40	9,4
Powiatu	175	10,0	153
Województwa	4	5,1%	5

Źródło :”Kobiety w Polsce” 2007  Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 2008

Udział kobiet w wyborach samorządowych w Polsce w porównaniu z innymi  państwami

Poniżej przedstawiamy dane zaczerpnięte z raportu przygotowanego przez Radę Gmin i Regionów Europy na podstawie ankiety przeprowadzonej wśród członków. Ankieta zawierała pytania dotyczące udziału kobiet wśród radnych, burmistrzów i we władzach wykonawczych samorządów lokalnych. Zamieszczono w niej także pytanie dotyczące funkcjonowania prawnie zagwarantowanego parytetu udziału kobiet w wyborach w poszczególnych państwach, a także tego czy parytet taki stosują partie polityczne.

Tab. Udział kobiet we władzach samorządowych (stan 2008 r.) w %

Państwo	Kobiety radne	Kobiety w zarządach samorządów	Kobiety burmistrzowie
Albania	10% 20% 50%	Bd	0,4%
Austria	14%	20%	3% / 11 %
Belgia	33%	30%	10%
Bułgaria	30%	60%	10%
Cypr	20%	20%	6%
Czechy	25%	Bd.	18%
Dania	27%	4%	7%
Estonia	30%	bd	14%
Finlandia	36%	26% /  22%	15%
Francja	35%	b.d.	13,8%
Niemcy	24%	b.d.	15%
Grecja	12%	b.d.	3%
Węgry	28%	b.d	16%
Islandia	36%	24%	24%
Irlandia	19%	Bd	Bd
Włochy	17%	16%	10%
Łotwa	42%	36%	36%
Litwa	29%	12% / 18%	7%
Luksemburg	21%	14%	11%
Malta	18%	13%	9%
Holandia	26%	18%	20%
Norwegia	38%	42%	23%
Polska	21%	12%	8%
Portugalia	Bd	Bd	6%
Rumunia	Bd	Bd	4%
Serbia	bd	Bd	2%
Słowacja	20%	66%	21%
Słowenia	22%	44%	4%
Hiszpania	46%	31%	15%
Szwecja	42%	36%	30%
Szwajcaria	bd	Bd	11%
Ukraina	43%	28%	Bd
Wielka Brytania	29%	Bd	Bd

źródło: Women in local politics in Europe – Figures from 34 countries of CEMR’s membership

Udział kobiet wśród radnych w państwach europejskich jest bardzo zróżnicowany. W Hiszpanii zbliża się do 50% (wynosił 46%), natomiast w Austrii 14%. Polsce ze wskaźnikiem 21% jest daleko do liderów takich jak Hiszpania, Szwecja, Łotwa, Finlandia.

Tab. 14  Udział kobiet wśród radnych i burmistrzów w państwach europejskich w %

Państwo	Udział kobiet wśród burmistrzów	Udział kobiet wśród radnych
Armenia	0,0	7,7
Azerbejdżan	bd	0,0
Austria	3,9	Bd
Belgia	9,6	33,6
Bośnia i Hercegowina	2,0	16,8
Bułgaria	6,9	26,2
Chorwacja	5,3	10,7
Cypr	6,1	20,3
Czechy	16,5	bd
Dania	8,2	27,3
Estonia	14,2	29,6
Finlandia	14,3	36,4
Francja	13,8	35,0
Gruzja	1,4	11,4
Niemcy	7,5	24,4
Grecja	3,1	Bd
Węgry	15,9	Bd
Islandia	26,9	36,5
Irlandia	11,4	17,9
Włochy	9,8	2,2
Łotwa	14,3	19,2
Lichtenstein	0,0	27,4
Litwa	8,3	22,2
Luxemburg	11,2	23,6
Malta	8,8	20,1
Monaco	0,0	28,6
Czarnogóra	4,8	11,4
Holandia	20,9	26,0
Norwegia	22,6	41,7
Portugalia	6,8	Bd
Rumunia	3,6	10,9
Rosja	29,5	78,6
San Marino	11,1	23,2
Serbia	26,3	20,0
Słowenia	3,3	21,7
Hiszpania	14,9	30,9
Szwecja	26,9	41,6
Szwajcaria	11,6	27,2
Macedonia	3,6	22,2
Turcja	0,6	2,4
Ukraina	5,7	44,0
Wielka Brytania	8,3	29,7
Średnia	10,2	24,5

źródło: „SEX disaggregated statistics on the participation of women and men in political and public decision-makin in Counsil of Europe member states

Tab. Regulacje dotyczące parytetu kobiet na listach wyborczych w wyborach lokalnych – regulacje krajowe i partyjne

Kraj	Regulacje dotyczące parytetów udziału kobiet na
	Poziom krajowy	Poziom partyjne
Albania	NIE	Tak (30/50%*, 25%)
Austria	NIE	Tak (40%,50%,33%)
Belgia	TAK (25%)	NIE
Bułgaria	NIE	NIE
Cypr	NIE	TAK
Czechy	NIE	TAK (25% 33%)
Dania	NIE	Obecnie NIE (wcześniej tak)
Estonia	NIE	NIE
Finlandia	TAK (40%)	NIE
Francja	TAK (50%)	TAK w 2 partiach (50%, 50%)
Niemcy	NIE	TAK (40%, 33%, 50%, 50%)
Grecja	TAK (33%)	TAK  (40%, 30%, 33%)
Węgry	NIE	TAK (20%)
Islandia	NIE	TAK (40%, 40%, 50%)
Irlandia	NIE	TAK (40%, 40%, 20%, 40%, 30%)
Włochy	NIE	TAK od 50% do 24% w różnych partiach
Łotwa	NIE	TAK  40%, 40%, 20%, 40%
Litwa	NIE	TAK 33%
Luksemburg	NIE	TAK 33%, 33% 50%
Malta	NIE	TAK 20%
Holandia	NIE	TAK 50%
Norwegia	NIE	TAK (40% w 5 partiach)
Polska	NIE	TAK (30%, 30%)
Portugalia	TAK (33%)	Tak (33%)
Rumunia	NIE	TAK (30%, 30%)
Serbia	TAK (30%)	TAK (30%)
Słowacja	NIE	TAK (33%)
Słowenia	TAK rosnące 20 -30 -40	TAK (40%, 25% 33%)
Hiszpania	TAK	TAK 40% na różnych listach
Szwecja	NIE	TAK (50% na różnych
Szwajcaria	NIE	TAK (40%)
Ukraina	NIE	NIE
Wielka Brytania	Nie	TAK (40%

* Partia socjalistyczna ma 30% na terenie kraju Ii 50% miejsc w Tiranie

źródło: Women in local politics in Europe – Figures from 34 countries of CEMR’s membership

Zgodnie z wynikami ankiety przeprowadzonej wśród analizowanych 34 państw europejskich, w ośmiu istnieją przepisy dotyczące wymaganego udziału kobiet na listach wyborczych. Przepisy takie istnieją w Belgii, Finlandii, Francji Grecji, Portugalii, Serbii, Słowenii i Hiszpanii. Wymagany udział waha się od 20% do 50%. W Słowenii założono, że będzie wzrastał z czasem od wyjściowych 20% do 40% w 2010 roku.

Należy podkreślić, że europejskie partie polityczne stosunkowo często przyjmują wprost deklaracje o określonym udziale kobiet na listach wyborczych. Nie zawsze dotyczy to całej sceny politycznej (tak np. w Polsce, gdy w wyborach 2002 roku tylko SLD, UP, i UW zadeklarowały parytet), jednak wśród analizowanych państw w 26 funkcjonowała przynajmniej jedna partia, która wprowadziła zasadę dotyczącą minimalnego wymaganego udziału kobiet (zasada może być też formułowana, jako minimalny udział każdej z płci).

Przed wyborami samorządowymi w 2002 roku w Polsce trzy partie startujące w wyborach:  SLD UP i UW przyjęły zasadę, zgodnie z którą kobiety powinny stanowić 30% kandydatów na listach wyborczych. Zdaniem M. Fuszary: „Właśnie wybory samorządowe pokazały, że zapis o minimalnym nawet parytecie bywa tak interpretowany i wykorzystywany, aby jak najmniej skorzystała na tym parytecie grupa, której szanse miały być w ten sposób wyrównane.  Przedwyborcze dane pokazy, że nawet wówczas, gdy dotrzymane są zasady reprezentacji na listach to dzieje się to w sposób, nie dający kobietom realnych szans w wyborach.”

W szczególności chodzi o ulokowanie kobiet na listach, odcinanie od informacji, pomijanie w prowadzonej przez organizację kampanii. Przed wyborami samorządowymi powstało wyjątkowo dużo komitetów i ugrupowań powołanych przez kobiety. Niektóre z nich zakładane były przez kobiety pominięte na listach wyborczych.   Strategia polegająca na zakładaniu własnych list nie okazała się skuteczna. M. Fuszara przeprowadziła badanie w  dwóch typach gmin, w których do samorządu dostało się wyjątkowo dużo kobiet oraz takich, gdzie udział ten jest bardzo mały. Badała między innymi bariery utrudniające działalność kobiet, w tej kwestii wymieniano przede wszystkim:

- godzenie ról zawodowych i publicznych  oraz obowiązków rodzinnych,

- tradycyjne szczególnie na obszarach wiejskich przeświadczenie, że sfera publiczna nie jest sferą, w której kobiety powinny być aktywne,

- przekonanie, że kobiety mają mniejsza orientacje w świecie i brak siły przebicia,

- istnienie „układu władzy, z którego kobiety są eliminowane; działo się to zwłaszcza w miejscowościach, których badacze spotkali najdalej idące formy tzw. „klientystycznego” układu władzy, gdzie rządy sprawowane są praktycznie przez jedną osobę tworzącą wokół siebie krąg popierających osób i uzależnionych od siebie klientów.

W badaniu dotyczącym udziału kobiet w samorządach terytorialnych J. Rogulska wyodrębniła następujące główne bariery ograniczające polityczne zaangażowanie kobiet:

- brak czasu i uczucie przygniecenia obowiązkami związanymi z pracą zawodową i pracą w domu (wskazane przez 47% respondentek),

- brak zaufania do kobiet zajmujących eksponowane stanowiska i tradycyjne preferowanie mężczyzn (46,2),

- przekonanie, że kobiety nie są wystarczająco stanowcze, brak i m zaufania do samych siebie i mają słabszą psychikę (14%),

- brak tradycji uczestniczenia w życiu publicznym wśród kobiet (9,5%). – brak zainteresowania ze strony kobiet tym uczestniczeniem (7%).

---

[1] KOMUNIKAT KOMISJI EUROPEJSKIEJ DO RADY, PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO ORAZ KOMITETU REGIONÓW Plan działań na rzecz równości kobiet i mężczyzn 2006-2010