Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa, przedłożony przez ministra sprawiedliwości. Według projektu osoby o niskim statusie materialnym będą mogły otrzymać, przed skierowaniem sprawy do sądu, bezpłatną, profesjonalną pomoc prawną.

Jednym z najważniejszych celów nowej ustawy jest wprowadzenie możliwości udzielania nieodpłatnej, profesjonalnej pomocy prawnej obywatelom o niskim statusie materialnym. Pozwoli to zlikwidować istniejącą obecnie barierę finansową, która uniemożliwia osobom niezamożnym korzystanie z doradztwa prawnego na etapie przedsądowym. Ponadto do projektu ustawy wprowadzono przepisy przewidujące prowadzenie infolinii informacji prawnej oraz upowszechnianie wiedzy prawnej w społeczeństwie.

Projekt ustawy jest wypełnieniem deklaracji założonej przez premier Ewę Kopacz w exposé, w którym zapowiedziała program „Prawo dla każdego” – czyli bezpłatny dostęp niezamożnych obywateli do porad prawnych na poziomie lokalnym.

Obecnie bardzo często sytuacja finansowa przesądza o korzystaniu z profesjonalnego poradnictwa prawnego. Dla wielu osób takie usługi są niedostępne, głównie z powodu dość wysokich kosztów, jakie wiążą się z konsultacjami czy poradami udzielanymi przez adwokata czy radcę prawnego.

Przepisy projektowanej ustawy przewidują powstanie sieci punktów nieodpłatnej pomocy prawnej. Będzie to podstawowa baza poradnictwa i pomocy skierowanej do niezamożnej części obywateli. Funkcjonowanie systemu bezpłatnego poradnictwa nie będzie wykluczać i ograniczać istniejących rozwiązań dotyczących poradnictwa prawnego, np. w dziedzinie prawa rodzinnego i opiekuńczego czy zabezpieczenia społecznego, itp.

Zgodnie z przyjętą definicją, nieodpłatna pomoc prawna to: poinformowanie uprawnionego o aktualnych regulacjach prawnych, jego prawach i obowiązkach wynikających z obowiązujących przepisów; wskazanie sposobu rozwiązania problemu prawnego i pomoc w przygotowaniu pisma procesowego (z wyłączeniem pism procesowych w toczącym się postępowaniu przygotowawczym lub sądowym i pism w toczącym się postępowaniu sądowo-administracyjnym). W ramach pomocy prawnej możliwe będzie także: sporządzenie pisma wszczynającego postępowanie sądowe lub sądowo-administracyjne, sporządzenie pisma o zwolnienie z kosztów sądowych lub ustanowienie pełnomocnika z urzędu.

Bezpłatna pomoc prawna nie będzie udzielana w sprawach m.in.: celnych, dewizowych, handlowych i gospodarczych (z wyjątkiem rozpoczęcia działalności gospodarczej).

Jednocześnie w punktach nieodpłatnej pomocy prawnej, prowadzonych przez organizacje pozarządowe, będzie można uzyskać porady dotyczące prawa podatkowego (np. pomoc w wypełnieniu zeznania podatkowego), które będą udzielane przez doradców podatkowych. Z doradztwa zostaną wyłączone sprawy podatkowe związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Ponadto, organizacje pozarządowe będą mogły zatrudniać w punktach bezpłatnego doradztwa prawnego do udzielania pomocy m.in. osoby, które ukończyły wyższe studia prawnicze lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Polsce. Osoba taka powinna mieć co najmniej trzyletnie doświadczenie w wykonywaniu czynności bezpośrednio związanych ze świadczeniem pomocy prawnej.

Porady dotyczące prawa podatkowego będą mogły być też udzielane przez adwokatów i radców prawnych.

Nieodpłatną pomoc prawna otrzyma osoba, która:

• w okresie dwunastu miesięcy poprzedzających zwrócenie się o jej udzielenie, ma przyznane świadczenie z pomocy społecznej,
• posiada ważną Kartę Dużej Rodziny,
• jest kombatantem lub ofiarą represji wojennych i powojennych,
• jest weteranem lub weteranem poszkodowanym;
• ukończyła 75 lat;
• jest w trudnej sytuacji z powodu wystąpienia klęski żywiołowej, katastrofy naturalnej lub awarii technicznej.

Oznacza to, że z nieodpłatnej pomocy prawnej będą mogły skorzystać głównie osoby, których sytuację majątkową i rodziną zweryfikowały organy pomocy społecznej. Przewidziano jednak odstępstwa od tej zasady. Bezpłatną pomoc prawną otrzymają także osoby znajdujące się w szczególnej sytuacji, np. ofiary przemocy w rodzinie. Zdarza się często, że osoby takie, choć formalnie dobrze sytuowane, w kryzysowych momentach życia nie dysponują środkami np. na zaangażowanie adwokata. W związku z tym projektowana ustawa nie zawęża kręgu osób uprawnionych do korzystania z bezpłatnej pomocy prawnej jedynie do tych, którzy spełniają kryterium majątkowe.

Przyjęto, że udzielona obywatelowi bezpłatna pomoc prawna nie będzie jego przychodem, czyli nie będzie podlegać opodatkowaniu.

Jako regułę przyjęto, że nieodpłatną pomoc prawną będą świadczyć profesjonaliści, czyli adwokaci lub radcy prawni na podstawie umowy zawartej z powiatem. Każdy przypadek udzielenia porady musi być udokumentowany na karcie nieodpłatnej pomocy prawnej.

Zadanie udzielania bezpłatnej pomocy prawnej powiat będzie mógł realizować samodzielnie lub w porozumieniu z gminami. Przewidziano, że na udzielanie bezpłatnej pomocy prawnej, powiaty będą corocznie zawierać porozumienia z okręgową radą adwokacką i radą okręgowej izby radców prawnych.

Powiat będzie mógł powierzyć prowadzenie połowy punktów nieodpłatnej pomocy prawnej (przypadających na powiat) organizacjom pozarządowym pożytku publicznego. Organizacje takie będą wyłaniane w otwartym konkursie ofert.

W projekcie ustawy zawarto także przepisy dotyczące udzielania bezpłatnej informacji prawnej. Ma ona polegać na informowaniu o obowiązującym prawie dotyczącym danego zagadnienia lub sposobach uzyskania pomocy w danej sprawie. Prawo do takiej informacji będzie niezależne od sytuacji materialnej.

Nieodpłatna informacja prawna będzie udzielana w – prowadzonym przez wojewodę – wojewódzkim centrum informacji prawnej za pośrednictwem infolinii telefonicznej. Udzielanie informacji prawnej w takim centrum wojewoda będzie powierzał organizacji pozarządowej pożytku publicznego wyłonionej w otwartym konkursie ofert.

Projekt ustawy zawiera także rozdział dotyczący edukacji prawnej społeczeństwa. Chodzi o podniesienie świadomości i kultury prawnej społeczeństwa, która – obok stanowienia i stosowania prawa – jest ważnym czynnikiem ładu społecznego. Zakłada się, że osoba o wysokiej świadomości i kulturze prawnej będzie nie tylko dochodziła ochrony swoich praw, ale również nie naruszy praw i wolności innych. Edukacja prawna społeczeństwa będzie obowiązkiem każdego organu administracji publicznej, zwłaszcza jeśli chodzi o promowanie wiedzy o mediacjach i pozasądowym rozwiązywaniu sporów. W tym celu będą prowadzone kampanie, akcje społeczne, itp.