Przedsiębiorczość i rynek pracy – Program wsparcia.

Senator Adam Szejnfeld

Nie ulega wątpliwości, że odpowiednikiem w społeczeństwie słabych i wrażliwych w gospodarce są mikroprzedsiębiorstwa oraz firmy małe, ale epidemia w Polsce zaczyna dotykać swoimi konsekwencjami już także przedsiębiorstwa średnie i duże. Występuje zatem konieczność podjęcia rozwiązań prawnych (legislacyjnych) i faktycznych, które będą wspierały nie tylko najmniejsze firmy, ale także i duże przedsiębiorstwa.

Poza wskazaną wyżej koniecznością już dzisiaj trzeba przygotować finanse państwa, jak i jego instytucje do innego ważnego procesu. Chodzi o ratowanie przed upadłością przedsiębiorstw, zwłaszcza tych ważnych dla gospodarki narodowej, którym może grozić przejściowa utrata płynności, a skutkiem tego i upadłość. W tym celu należy stworzyć i przyjąć rządowy program, mający na celu realizację tego ważnego zadania. Zarys koncepcji tego programu został w zaprezentowany w niniejszym opracowaniu pod nazwą „Życie po życiu”.

W dalszych częściach natomiast prezentowanego opracowania, czytelnik znajdzie proponowane rozwiązania według mnie pilne do podjęcia tak, aby ograniczyć negatywne skutki kryzysu wywołanego epidemią COVID-19. Wskazane instrumenty odnoszą się tak do dużych przedsiębiorstw, jak i tych najmniejszych. Dotyczą też nie tylko firm i zatrudnionych w nich pracowników, ale i innych grup społecznych, które wydaje się, że zostały pominięte przez rząd w dotychczasowych programach pomocy obywatelom.

Część I. Restrukturyzacja przedsiębiorstw dużych.

„ŻYCIE PO ŻYCIU”.

Cel: Przeciwdziałanie upadłościom firm oraz pomoc w odzyskaniu pozycji konkurencyjnej na rynku krajowym i międzynarodowym po zakończeniu epidemii. Poza działaniami rządu do realizacji wskazanego celu będzie należało zaangażować wiele innych podmiotów i instytucji publicznych, przede wszystkim takich jak:

1). Agencja Rozwoju Przemysłu (ARP),

2). Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych (KUKE),

3). Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK)

4). Polski Fundusz Rozwoju (PFR)

5). Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS)

Zadania:

1. Przyjęcie specustawy restrukturyzacyjnej określającej czas trwania, warunki oraz procedury przeprowadzania procesów restrukturyzacyjnych firm, którym grozi przejściowa utrata płynności, a co za tym idzie upadłość. Ustawa oraz na jej podstawie stworzony program rządowy, powinny przewidywać następujące instrumenty i zasady działania:

1). Zawieszenie obowiązywania prawa upadłościowego wobec wybranych przedsiębiorstw przeznaczonych do restrukturyzacji.

2). Redukcja zadłużenia wobec budżetu państwa w zakresie PIT, CIT i VAT, a w szczególnych przypadkach całkowite oddłużenie.

3). Odroczenie, a w szczególnych przypadkach zaniechanie w części lub w całości płatności zobowiązań wobec ZUS.

4). Dofinansowanie poprzez skup obligacji/akcji ratowanego przedsiębiorstwa przez podmiot prowadzący proces restrukturyzacji (np. ARP, PFR).

5). Przeprowadzenie restrukturyzacji majątkowej, finansowej, organizacyjnej i produkcyjnej danego przedsiębiorstwa oraz stanu jego zatrudnienia.

6). Ponowne wprowadzenie, po przewidzianym czasie na restrukturyzację i uzdrowienie (np. 3 lata), przedsiębiorstwa na wolny rynek, albo w sytuacji niepowodzenia procesu, postawienie go w stan upadłości.

Cześć II. Utrzymanie płynności finansowej przedsiębiorstw oraz deregulacja.

„DZIAŁASZ WIĘC JESTEŚ”

1. Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne:

a). MMŚP – ZUS, KRUS. Zwolnienie, po zaistnieniu określonych warunków, z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne przez określony czas (co najmniej od 3 do 6 miesięcy) nie tylko mikroprzedsiębiorców, ale także małe i średnie firmy.

b). Duże przedsiębiorstwa – ZUS. Odroczenie obowiązku uiszczania składek do ZUS z możliwością późniejszego rozkładania ich na raty, a w szczególnych przypadkach, po spełnieniu określonych warunków, umarzania części lub całości składek.

2. Banki i firmy leasingowe. Zawieszenie spłaty kredytów i odsetek od kredytów bankowych oraz rat leasingowych przedsiębiorców (bez względu na wielkości firmy) wykazujących określony spadek dochodów. Zawieszenie nie mniej niż na 3 miesiące z możliwością następnie rozłożenia zaległości na raty.

3. PIT, CIT, Podatek od nieruchomości:

a). MMŚP – zwolnienie. Zwolnienie (na okres jak wyżej) z podatków: dochodowego PIT, dochodowego CIT oraz od podatku nieruchomości.

b). Firmy duże – odroczenie. Firmy zatrudniające powyżej 250 pracowników odroczenie płatności należności ww. podatków, a w następnych okresach możliwość spłaty w ratach.

c). Odliczenia strat. Możliwość odliczenia straty roku bieżącego od dochodu uzyskanego w 2019 roku dla wszystkich firm bez względu na sektor, branżę czy wielkość.

4. VAT – Możliwość odroczenia płatności VAT dla firm spełniających określone warunki oraz ewentualne przyspieszenie zwrotu podatku VAT. Przede wszystkim jednak należy przeanalizować możliwość okresowego obniżenia stawek VAT – tak stawki podstawowej, jak i stawek obniżonych (minimum na wybrane towary i usługi mające znaczenie w okresie przezwyciężania negatywnych skutków epidemii).

5. Akcja pożyczkowa i kredytowa. Uruchomienie na preferencyjnych zasadach akcji pożyczkowej dla MMŚP oraz kredytowej dla dużych przedsiębiorstw spełniających określone kryteria. Dla wszystkich natomiast wprowadzenie systemu gwarancji Skarbu Państwa dla udzielanych pożyczek i kredytów.

6. Zawieszenie działalności gospodarczej przedsiębiorstwa i czasowe bezrobocie pracowników – Objęcie możliwością zawieszenia działalności gospodarczej także mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające do 9 pracowników (obecnie tylko firmy jednoosobowe). Jest to absolutnie konieczne bowiem w przeciwnym razie firmy tej wielkości popadające w kłopoty mają jako alternatywę jedynie likwidację i przeprowadzenie kosztownego procesu zwolnień pracowników. Oczywiście zawieszenie działalności z powodów sytuacji nadzwyczajnej związanej z epidemią musiałoby odbywać się na innych zasadach niż firm jednoosobowych. Po pierwsze takie zawieszenie powinno być ograniczone w czasie, np. do 6 miesięcy, po drugie, pracownicy musieliby otrzymać specjalny zasiłek obliczany np. w stosunku do minimalnej płacy, który powinien być w całości pokrywany przez państwo, a więc zupełnie inaczej niż w przypadku tzw. postojowego (instytucja czasowego bezrobocia). W tamtym bowiem przypadku firma nie zamyka działalności, a w przypadku zawieszenia firma zupełnie zaprzestaje (czasowo) działalności gospodarczej. Chodzi jednak o to, aby ją wznowiła, a jej pracownicy mieli: a). środki na utrzymanie, b). gwarancje przywrócenia do pracy.

7. Zasiłek chorobowy. Jeśli pracownik jest niezdolny do pracy z powodu COVID-19 państwo powinno przejąć płacenie zasiłku chorobowego od 1. dnia niezdolności do pracy, zamiast pokrywać chorobowe dopiero od 34. dnia. W czasie kryzysu wywołanego epidemią koronawirusa bowiem pracodawcy i tak mają poważne problemy z utrzymaniem prowadzenia działalności gospodarczej oraz stanu zatrudnienia. Nie powinni zatem być dodatkowo obciążani kosztami wypłacania chorobowego w zamian za ZUS. Należy jednocześnie rozważyć podniesienie wymiaru zasiłku z 80% do 100% wynagrodzenia, co miałby na celu zniechęcenie do ukrywania przez pracowników objawów chorobowych w celu uniknięcia hospitalizacji albo przymusowej kwarantanny ze względów ekonomicznych.

8. Odpowiedzialność za szkody wobec osób trzecich związane z wykonywaniem przez przedsiębiorcę poleceń władzy publicznej. Szkody wyrządzone w związku z działaniami mającymi na celu przeciwdziałanie COVID-19 powinny być naprawione. Gdy powstają one z powodu wykonania polecenia władzy publicznej to Skarb Państwa powinien być obowiązany do naprawy szkody wyrządzonej osobom trzecim. Oczywiście, granicą odpowiedzialności Skarbu Państwa powinien być wymóg odpowiedniej staranności w wykonywaniu poleceń. Skarb Państwa nie powinien zatem być odpowiedzialny, gdy szkoda została wyrządzona umyślnie lub w skutek niedbalstwa wykonującego polecenie lub przez samego poszkodowanego.

9. Deregulacja – ograniczenie sprawozdawczości. Należy oczekiwać skutecznego stosowania kultury oświadczeń w zamian ciągle panującej w Polsce kultury zaświadczeń. Należy przede wszystkim ograniczyć biurokrację w załatwianiu spraw przedsiębiorców i ich pracowników, bowiem w czasach kryzysu nikt nie ma czasu, ludzi i pieniędzy na zajmowanie się „papierologią”. W ramach tego zadnia należy zawiesić, a w niemożliwych sytuacjach, radykalnie ograniczyć wszystkie obowiązki administracyjne przedsiębiorstwa na styku „firma – urząd”, w tym między innymi obowiązki sprawozdawcze przedsiębiorstw.

10. Firmy w Specjalnych Strefach Ekonomicznych – w czasie epidemii oraz w określonym czasie po jej wygaśnięciu należy stworzyć prawną możliwość zmiany umów, albo zmiany warunków umów, m.in. w zakresie obowiązku:

a), zachowania określonego poziomu zainwestowania środków finansowych,

b). utrzymania przez określony czas przyjętego średniorocznego stanu zatrudnienia w przedsiębiorstwie, będących warunkiem utrzymania prawa do otrzymywania pomocy publicznej państwa.

11. Wsparcie utrzymania działalności firm wybranych sektorów i branż oraz mających odrębną specyfikę (np. turystyka, hotelarstwo, handel, gastronomia, transport, firmy sezonowe…).

Nie jest wykluczone, że ww. działania mające w zasadzie charakter generalny mogą nie być wystarczające dla branż szczególnie wrażliwych, jak na przykład transportowa, turystyczna, hotelarska, eventowa, targowa, handlowa czy gastronomiczna, ale także te związane z działalnością kulturalną, czy sportową.

a). Dodatkowe instrumenty finansowego wsparcia – np. dotacje, vouchery, bony, talony, zwroty poniesionych kosztów, ale także zlecenia i zamówienia publiczne…. Należy przyjąć dodatkowe – poza generalnymi instrumentami – wsparcie poprzez państwo określonych firm bądź określonego rodzaju działalności. Do tego mogą być wykorzystane instrumenty wsparcia bezpośredniego, np. dotacje, granty, itp. lub instrumenty pośrednie, jak finansowanie realizacji określonej usługi poprzez bony, talony, vouchery, kierując również zlecenia, zamówienia także w trybie zamówień publicznych. Szczególnie konieczne jest to w sytuacji wprowadzenia przez władzę publiczną obowiązku zaniechania określonej działalności.

b). Linie kredytowe. Uruchomienie linii kredytowych i pożyczkowych na szczególnych warunkach wraz z gwarancjami Skarbu Państwa specjalnie dedykowanych tylko do branż wrażliwych.

c). Handel. W przypadku handlu, należy na czas epidemii zawiesić zakaz handlu w niedzielę, aby dać szansę firmom w sposób bardziej płynny zbywać zamawiane towary oraz ograniczyć piętrzące się kolejki na zewnątrz sklepów klientów oczekujących na możliwość zrobienia zakupów. Jedną z przyczyn zaistniałych problemów są ostatnie decyzje rządu, regulujące godziny otwarcia sklepów dla klientów różnych grup wiekowych oraz ograniczające liczbę kupujących mogących przebywać jednocześnie w sklepie. Siódmy dzień w tygodniu może pomóc rozładować powstające spiętrzenia.

d). Przedsiębiorstwa wykazujące sezonową działalność. W przypadku przedsiębiorstw charakteryzujących się sezonowością działania (np. firmy budowlane, przedsiębiorstwa rolne działów specjalnych, turystyka, itp.), należy przyjąć inne kryteria udzielania pomocy niż te właściwe dla działających w ruchu ciągłym. Dotyczy to na przykład kryteriów dochodu/przychodu oraz terminowości płatności należności publiczno-prawych.

Cześć IV. Utrzymanie stanu zatrudnienia przedsiębiorstw.

„PRACA POPŁACA”

1. Uelastycznienie czasu pracy. Przedłużenie okresu rozliczeniowego i możliwość zmiany systemów czasu pracy, gdy pojawiają się sytuacje nadzwyczajne – jak epidemia – samodzielnie przez pracodawcę. Obecnie wymagane jest bowiem porozumienie ze stroną związkową lub przedstawicielami pracowników, co bardzo wydłuża czas i ogranicza możliwości szybkiego oraz sprawnego reagowania na zaistniałą sytuację w przedsiębiorstwie.

2. Regulacje wewnątrzzakładowe. Poza Kodeksem Pracy w poszczególnych branżach i przedsiębiorstwach obowiązują nie tylko regulaminy, ale i układy zbiorowe pracy. Były one wynegocjowane w czasach „normalnego” funkcjonowania sektora, branży czy danej firmy. Dlatego przewidują rozwiązania często nieprzystające do stanów krytycznych, które w wielu firmach już występują, a proces ten niestety będzie się rozszerzał. Konieczna staje się zatem szybka możliwość odpowiedniego reagowania na sytuację, m.in. poprzez czasowe zawieszanie w części lub w całości na określony czas (na czas epidemii i np. na 3 miesiące po jej wygaśnięciu) zapisów regulacji wewnętrznych, a więc:

a). Zakładowych regulaminów pracy.

b). Układów zbiorowych pracy (zakładowe i ponadzakładowe układy zbiorowe pracy).

3. Prawo do zmiany indywidualnych warunków pracy i płacy. W okresie przezwyciężania kryzysu i w okresie trzech miesięcy po epidemii należy wprowadzić prawo dokonywania przez pracodawcę zmian indywidualnych warunków pracy i płacy pracowników, bez konieczności ich wypowiadana (po tym okresie zostają automatycznie przywrócone wcześniej obowiązujące warunki pracy i płacy, chyba że zostaną wypowiedziane w normalnym trybie). Możliwość taka nie mogłaby naruszać w zakresie warunków pracy przepisów BHP, a w zakresie warunków płacy przepisów dotyczących najniższego wynagrodzenia miesięcznego lub godzinowego za pracę.

4. Zrównanie w zakresie wynagrodzenia praw pracowników na „umowach śmieciowych” z prawami pracowników wykonujących pracę na podstawie stosunku pracy. W przypadku zawieszenia działalności zakładu pracy lub ograniczenia działalności z przyczyn ekonomicznych lub działania siły wyższej (epidemia) wynagrodzenie za pracę oraz inne wynikające z tego tytułu świadczenia należne zatrudnionym „na umowach śmieciowych” (samozatrudnienie, wykonujący pracę na podstawie umowy o dzieło lub umowy zlecenia) powinny przysługiwać na tych samych zasadach, jak pracownikom wykonującym pracę na podstawie stosunku pracy, oczywiście z odpowiednią dopłatą państwa w przypadku postojowego, ograniczenia czasu pracy lub sfinansowaniem płacy w przypadku czasowego zawieszenia działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.

5. Dopuszczenia pracownika do pracy. Zmiany w Kodeksie Pracy i innych przepisach prawa mówiące, że w okresie epidemii i np. 30 dni po jej odwołaniu pracodawca jest obowiązany uznawać za aktualne (za nadal ważne) wszelkiego rodzaju badania (lekarskie – wstępne i okresowe), testy (psychologiczne, sprawnościowe), ukończone szkolenia, itp. (np. pracownicy kolei, lotnictwa, kierowcy, itp.).

6. Urlopy wypoczynkowe. Należy wprowadzić w okresie trwania epidemii i do 3. miesięcy po jej wygaśnięciu, możliwość jednostronnego kierowania przez pracodawcę pracownika na urlop wypoczynkowy (z ograniczeniem limitu np. do 14 dni). Chodzi o przyznanie pracodawcy prawa samodzielnego decydowania o wysyłaniu pracowników na urlop wypoczynkowy – w pierwszej kolejności zaległy, a potem bieżący za rok kalendarzowy. Obecne bowiem regulacje prawa pracy wymagają ustalenia planów urlopów ze związkami zawodowymi albo uzgodnienia z samym pracownikiem. Wysyłając pracowników na urlopy pracodawca będzie mógł zmniejszyć obciążenia wynikające z braku dla nich pracy, natomiast sami pracownicy nie ponoszą żadnych strat finansowych, gdyż mają płacone wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego.

7. Zdefiniowanie pracy zdalnej. Należy stworzyć definicję legalną pracy zdalnej, ale elastycznej, ramowej do ustalania jej szczegółów pomiędzy stronami stosunku pracy. Dzisiaj jest ona bowiem realizowana bez wystarczających podstaw prawnych, co może tworzyć liczne nieporozumienia oraz spory, w tym sądowe. Epidemia natomiast i jej negatywne skutki, wydaje, że będą trwały nie tylko kilka tygodni, ale nawet całe miesiące, więc realizacja pracy w takim wykonaniu powinna zostać uregulowana dla uniknięcia konfliktów na linii pracodawca – pracobiorca.

8. Zatrudnienie osób niepełnosprawnych. W tak trudnych czasach jak kryzys wywołany epidemią szczególną ochroną powinno się objąć osoby niepełnosprawne wykonujące pracę zarobkową, w celu utrzymania ich miejsc pracy. W tym celu należy zwiększyć zaangażowanie państwa (w zasadzie poprzez PFRON) w zakresie nie tylko wsparcia finansowego miejsc pracy, ale także zmniejszyć biurokrację związaną z realizacją tego zadania. Obecnie bowiem na przykład korekty deklaracji, a nie brak płatności stają się przyczyną sporów między zakładami pracy a PFRON w zakresie wymogów ponoszenia kosztów płacy. Deregulacja choćby na czas trwania walki z epidemią może więc przyczynić się do utrzymania tych ważnych z punktu społecznego miejsc pracy.

9. Osoby wykonujące działalność zarobkową nieprowadzący działalności gospodarczej. Są to osoby, które zarobkując, płacą wszelkie należności publiczno-prawne, w tym obowiązujące je podatki oraz składki na ZUS i FUS, ale nie prowadzą działalności gospodarczej (np. osoby uzyskujące dochody z praw autorskich, osoby prowadzące działalność zarobkową na zasadzie wynajmu, dzierżawy, które nie prowadzą działalności gospodarczej, itp.). Z tych powodów – nie będąc ani przedsiębiorcami, ani pracownikami – wypadli całkowicie z katalogu wsparcia przez państwo, a często w tej kategorii są ludzie, którzy obecnie znaleźli się w absolutnie krytycznej sytuacji. Zaciągnęli na przykład kredyty na zakup lokali użytkowych lub mieszkalnych, z których to przychodów spłacają część lub całość kredytów i mają jednocześnie źródło utrzymania. Brak jednak przychodów uniemożliwia spłatę kredytów oraz możliwości pokrywania kosztów życia. Podobna zatem pomoc, jak ta udzielana na rzecz mikroprzedsiębiorców oraz osób wykonujących pracę w formie samozatrudnienia, powinna być zastosowana w sposób odpowiedni także wobec tej grupy, szczególnie jeśli chodzi o zwolnienia i odroczenia należności publiczno-prawnych i cywilno-prawnych, zawieszenia rat kredytowych, jak i dostępności dla nich mikropożyczek na preferencyjnych zasadach.

10. Pracownicy sezonowi. Dużą liczbę pracowników w Polsce stanowią pracownicy sezonowi, pracujący w rolnictwie, ogrodnictwie, działań specjalnych, ale także w sektorze budowlanym i powiązanym z budownictwem. Ich sytuacja jest bardzo zła, bowiem nie posiadają stałych miejsc pracy i całorocznego zatrudnienia, skutki epidemii w wielu branżach przypadają na czas wykonywania pracy sezonowej. Osoby te powinny być objęte co najmniej analogicznymi formami wsparcia, jak osoby wykonujące swoją pracę na podstawie samozatrudnienia, umowy o dzieło czy umowy zlecenia.

11. Pracownicy z zagranicy. Przedłużenie ważności pozwoleń na pracę dla cudzoziemców (co najmniej na czas epidemii i 3 miesiące po niej). W tak trudnej sytuacji i dla przedsiębiorców i dla pracowników, nie powinno się wprowadzać chaosu związanego z biurokracją dotyczącą zatrudniania obcokrajowców. Ci co pracują i chcą nadal pracować powinni mieć możliwość wykonywania tego w sposób nieprzerwany w czasie epidemii oraz do 3 miesięcy po jej wygaśnięciu, tak, aby i oni i ich pracodawcy mieli czas na ustabilizowanie swoje sytuacji prawnej, finansowej i faktycznej.

12. Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych – W ramach wsparcia pracowników firm, do zakresu świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych należałoby dopisać możliwość finansowania w czasie epidemii pakietów medycznych (m.in. maseczki, rękawiczki, przyłbice, środki dezynfekcyjne, itp.) dla pracowników i ich rodzin. Do rozważenia jest także możliwość rozszerzenia możliwości finansowania z budżetów ZFŚS celów służących do realizacji nowych instrumentów wsparcia dla branż szczególnie wrażliwych, jak sport, rekreacji, turystyka, wypoczynek, kultura…

Uwagi końcowe:

1. Podstawą udzielania pomocy powinna być zasada oświadczeń, a nie zaświadczeń, a w przypadku firm i ich pracowników w grupie mikroprzedsiębiorstw, czas rozpatrywania wniosków o pomoc nie powinien przekraczać 3. dni roboczych.

2. Jednym z najważniejszych instrumentów wsparcia Państwa, w okresie epidemii i przez określony czas po niej, powinny być gwarancje Skarbu Państwa, będące podstawą do używania wachlarza zróżnicowanych instrumentów finansowych.

3. Tam, gdzie ustalane mają być warunki dostępu do instrumentów pomocy i gdzie wyliczalny jest przychód/dochód należy używać kryterium „dochodu”, a nie kryterium „przychodu”.

4. W czasie epidemii możliwymi, a wielu przypadkach absolutnie koniecznymi do zastosowania, instrumentami powinno być odroczenie spłaty kredytów bankowych i rat leasingowych oraz zwolnienia i odroczenia należności publiczno-prawnych (wybrane podatki, ZUS i KRUS), preferencyjne pożyczki i kredyty, a także subsydia państwa. Nie mniej ważne powinny być rozwiązania dotyczące należności cywilno-prawnych, np. dopłat do rachunków za energię, wodę i ciepło (np. rozliczane w ramach przyznanej pomocy publicznej).

5. W szczególnych przypadka dopuszczalne powinno być także wchodzenie kapitałowe państwa – na z góry określony czas, np. 3 lata trwania procesu restrukturyzacji przedsiębiorstwa przy finansowym wsparciu państwa – do przedsiębiorstwa poprzez zakup udziałów/akcji danego przedsiębiorstwa.

Nie wszystkie działania wskazane w niniejszym opracowaniu wymagają ustanowienia nowych lub zmiany obowiązujących przepisów prawa.

Adam Szejnfeld

Senator RP

Warszawa, 06.04.2020r.

#koronawirus #koronawiruswpolsce #zostańwdomu #zostańciewdomu #KoronawirusWPolsce #TarczaAntykryzysowa #TamaAntykryzysowa #Senat #Sejm #SilniRazem